Za wyłudzanie odszkodowań grożą surowe kary i choć wykrywalność przestępstw odszkodowawczych z roku na rok wzrasta, to konsekwentnie rośnie też liczba tego rodzaju czynów – według najnowszego raportu Polskiej Izby Ubezpieczeń jest to ponad 25 tysięcy przypadków w jednym roku. Kiedy możesz się więc obawiać oskarżenia o wyłudzenie odszkodowania? Jakie kary Ci za to grożą? I jak w takiej sprawie może pomóc Ci adwokat? Odpowiedzi znajdziesz w tym artykule.
Czym jest oszustwo ubezpieczeniowe?
Zacznijmy od kilku kwestii teoretycznych, bez których trudno byłoby omówić przestępstwo wyłudzenia odszkodowania i ewentualne konsekwencje wykrycia próby oszustwa.
Pierwsza z nich to sama istota odszkodowania. Musisz wiedzieć, że odszkodowanie ma za zadanie naprawić szkody majątkowe poniesione w związku z danym zdarzeniem przewidzianym przez umowę ubezpieczenia. Naprawa szkody polega więc na przywróceniu Twojej sytuacji materialnej do wcześniejszego stanu – np. stanu sprzed wypadku lub pożaru. Płyną z tego 2 wnioski:
- odszkodowanie przysługuje Ci tylko w okolicznościach przewidzianych przez polisę;
- otrzymasz jedynie taką kwotę, która wyrówna Twoją sytuację majątkową. Nie możesz wzbogacić się na odszkodowaniu.
Co więc dzieje się, gdy próbujesz obejść którąś z tych zasad: otrzymać odszkodowanie za okoliczności, których nie przewiduje ubezpieczenie albo dostać więcej, niż Ci się należy? Tu właśnie wkracza pojęcie oszustwa ubezpieczeniowego i może Ci grozić kara za wyłudzenie odszkodowania. Najprościej rzecz ujmując, można więc powiedzieć, że oszustwo ubezpieczeniowe to wszystkie zamierzone działania mające pozwolić Ci zyskać odszkodowanie, które Ci się nie należy.
Kiedy ma miejsce próba wyłudzenia odszkodowań?
Oszustwo ubezpieczeniowe możesz popełnić nawet na początkowym etapie – podczas zawierania umowy z ubezpieczycielem. Masz wtedy obowiązek przedstawienie informacji, na podstawie których ubezpieczyciel zdecyduje:
- czy może objąć Cię ubezpieczeniem;
- jak wysoką składkę musisz płacić.
Z tego powodu takie działania jak zatajanie informacji o stanie zdrowia przy zakupie ubezpieczenia na życie, utrzymywanie niezgodnie z prawdą, że młody kierowca nie będzie jeździć Twoim autem (co wiązałoby się z wyższymi składkami) czy celowe niedoszacowanie wartości przedsiębiorstwa ubezpieczanego od pożaru to również przypadki oszustwa.
W kontekście tego artykułu interesuje nas jednak to, co dzieje się na dalszym etapie i związane jest już ściśle z wypłatą odszkodowania. W tym przypadku wyłudzenia odszkodowania może polegać np. na pozorowaniu wypadku (np. umówienia (u) się z innym kierowcą, że będziecie jechać na zderzenie czołowe, Ty gwałtownie skręcisz, by uniknąć zagrożenia i uderzysz w drzewo), zawyżaniu zakresu szkód czy utrzymywaniu, że szkody powstały w innych okolicznościach – takich, które zapewnią Ci prawo do odszkodowania.
Przykłady wyłudzeń ubezpieczeniowych
Istnieją (e) naprawdę wiele metod wyłudzania odszkodowań i na ten temat mógłby powstać cały osobny wpis. Żeby więc nadmiernie nie rozwodzić się nad tym tematem, przytoczmy tylko kilka popularnych przykładów.
- Wyłudzanie odszkodowań komunikacyjnych (z OC i AC)
Próby wyłudzenia odszkodowań komunikacyjnych stanowią ogromny procent wszystkich prób oszustw ubezpieczeniowych. Nie brak np. „myśliwych” usiłujących wyłudzić odszkodowanie od innych kierowców posiadających ubezpieczenie OC. W tym celu „polują” na uczestników ruchu drogowego w szczególnie trudnych miejscach na drodze albo pozornie ustępują im pierwszeństwa. Do tego dochodzą próby wyłudzania odszkodowań na wraki, zawyżania kosztów napraw, a nawet stłuczki celowo spowodowane przez kierowców 2 aut działających ze sobą w porozumieniu.
- Działalność grup przestępczych przy szkodach komunikacyjnych
Nie można zapomnieć o innej ważnej części zjawiska wyłudzań odszkodowań, jakim jest działalność grupowej przestępczości ubezpieczeniowej. W tym przypadku skala procederu jest znacznie większa. Oszustwa ubezpieczeniowe to wówczas całe, starannie zaplanowane przedsięwzięcie, w które zwykle zaangażowane jest kilka osób: np. właściciele warsztatu, holownicy, dostawcy części i osoby odpowiedzialne za dostarczanie fałszywej dokumentacji lekarskiej.
- Wyłudzanie odszkodowań za szkody osobowe
Żądanie rekompensaty za rzekome zagraniczne operacje, przekłamywanie dokumentacji medycznej, pozorowanie traumy? To oczywiście też przypadki, za które możesz ponieść odpowiedzialność karną. Tak samo jak za utrzymywanie, że do kontuzji doszło np. wskutek spadnięcia ze schodów w domu, a nie na zawodowym treningu piłki nożnej, którego nie objęłaby Twoja polisa.
- Zawyżanie wielkości szkód
Zdarza się też, że do danego zdarzenia (np. wypadku czy pożaru) rzeczywiście dochodzi. Możesz na jego podstawie otrzymać odszkodowanie. Postanawiasz się jednak na tym wzbogacić, więc zawyżasz zakres szkód – np. przedstawiasz nieprawdziwe faktury, z których wynika, że w Twoim domu znajdował się kosztowny sprzęt. Z tego powodu również narażasz się na odpowiedzialność karną.
- Szkody bazujące na cyberatakach
Według wspomnianej już analizy przestępczości ubezpieczeniowej od Polskiej Izby Ubezpieczeń coraz więcej oszustw ubezpieczeniowych wiąże się też z cyberatakami. Sprawcy m.in. podszywają się pod poszkodowanego i zmieniają numer konta do wypłaty. Biorąc pod uwagę fakt, że wraz z rozwojem technologii cyberprzestępstw jest coraz więcej, można się spodziewać, że w kolejnych latach takie próby wyłudzenia odszkodowania tylko zyskają na popularności.
Jak ubezpieczyciele walczą z oszustami?
Ubezpieczyciele mają wiele sposobów na ochronę przed oszustwem ubezpieczeniowym. Zatrudniają całe grono prawników oraz specjalistów (np. rzeczoznawców) i współpracują z organami ścigania. Dodatkowo wdrażają coraz bardziej zaawansowane rozwiązania z zakresu IT pomagające im uchronić się przed oszustwem ubezpieczeniowym. Z pomocą tych narzędzi są w stanie nawet odtworzyć przebieg wydarzeń i zestawić Twoje twierdzenia ze stanem faktycznym. W efekcie wykrywalność próby wyłudzenia lub nadużycia jest stosunkowo wysoka i stale rośnie.
Oszustwo a wyłudzenie odszkodowania
Próbując uzyskać odszkodowanie, które Ci się nie należy, możesz narazić się na odpowiedzialność karną z dwóch różnych przepisów – zarówno w ramach wyłudzenia odszkodowania, jak i oszustwa.
Zgodnie z art. 298 Kodeksu karnego wyłudzeniem jest sytuacja, w której powodujesz zdarzenie będące podstawą do wypłaty odszkodowania. Oczywiście chodzi tu o celowe działanie – z intencją uzyskania pieniędzy od towarzystwa ubezpieczeniowego.
Nie ma natomiast znaczenia, czy to Tobie mają być wypłacone te pieniądze (jesteś tzw. beneficjentem), czy też działasz na korzyść innej osoby – np. jesteś członkiem całej grupy w porozumieniu usiłującej uzyskać odszkodowanie. Tak samo jak dla ponoszenia odpowiedzialności karnej z tego przepisu nie ma znaczenia, czy rzeczywiście takie odszkodowanie otrzymasz.
Krótko mówiąc wyłudzenie odszkodowania to tzw. karalna czynność przygotowawcza. Już sam fakt, że powodujesz szkody, na podstawie których możesz potem dochodzić pieniędzy (np. ustępujesz komuś pierwszeństwa, a potem celowo doprowadzasz do stłuczki) powoduje zagrożenie karą pozbawienia wolności.
Oczywiście może się też zdarzyć, że podjęte przez Ciebie kroki przyniosą efekt w postaci niesłusznego otrzymania odszkodowania. Mówiąc prościej: Twój „przekręt” się uda. W takim wypadku osiągasz już korzyść majątkową i Twoje działania traktowane są jako oszustwo uregulowane przez inny przepis: art. 286 Kodeksu karnego.
Podsumowując ten wątek, w największym skrócie można więc powiedzieć, że wyłudzenie odszkodowania to samo spowodowanie konkretnej sytuacji, która pozwoli Ci dochodzić zapłaty od ubezpieczyciela. To etap poprzedzający oszustwo – karalne przygotowanie do jego popełnienia. Wspomniane oszustwo zachodzi natomiast na dalszym etapie – gdy doprowadzisz do sytuacji, w której ubezpieczyciel niesłusznie wypłaca Ci pieniądze.
Jaka kara grozi za wyłudzenie odszkodowania?
Kara za przestępstwo odszkodowawcze będzie zależeć od skutków Twoich działań. Jeśli dopuścisz się samego wyłudzenia odszkodowania (karalnego przygotowania do popełnienia oszustwa), sąd może wymierzyć Ci karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
W przypadku oszustwa przepisy przewidują z kolei karę pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Łagodniejszą karę (kara ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 2 lat) przeznaczono tylko dla przestępstw mniejszej wagi.
Trzeba jednak dodać, że próby wyłudzenia odszkodowania mogą doprowadzić do kolejnych przestępstw – np. próba wyłudzenia odszkodowania może skończyć się spowodowaniem poważnego uszczerbku na zdrowiu, a nawet zabójstwa. Z kolei jeśli przy próbie wyłudzenia odszkodowania posługujesz się podrobionymi czy przerobionymi dokumentami, dodatkowo narażasz się na odpowiedzialność karną z art. 270 Kodeksu karnego regulującego właśnie kwestię fałszowania dokumentów. Za takie działanie grozi Ci grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Oskarżono Cię o przestępstwo ubezpieczeniowe? Sprawdź, jak się bronić!
Na tym etapie prawdopodobnie zastanawia Cię, czy możesz uniknąć kary za wyłudzenie odszkodowania i w jaki sposób się bronić.
Zacznijmy od tego, że jeśli nie otrzymasz pieniędzy od ubezpieczyciela i jeszcze nie wszczęto wobec Ciebie postępowania karnego, masz szansę całkowicie uniknąć kary. Wystarczy, że dobrowolnie zapobiegniesz wypłacie jeszcze przed zgłoszeniem wyłudzenia odszkodowania i zawiadomieniem o możliwości popełnienia przestępstwa.
Jeśli natomiast takie postępowanie już się toczy, możesz m.in. skupić się na istocie przepisu i warunkach, które trzeba spełnić, by zostać ukaranym. A na czym polega wyłudzenie odszkodowania według art. 298 Kodeksu karnego? Konieczne jest działanie celowe i mające prowadzić do uzyskania pieniędzy od ubezpieczyciela. Twoja linia obrony może więc opierać się na wykazaniu, że któraś z tych przesłanek nie została spełniona.
Innym sposobem na uniknięcie skazania będzie doprowadzenie do umorzenia postępowania. Jeśli natomiast nie jesteś w stanie uniknąć odpowiedzialności za przestępstwo, możesz przynajmniej postarać się, by kara była jak najmniej dotkliwa. Np. na podstawie art. 37a Kodeksu karnego w niektórych okolicznościach masz prawo ubiegać się o zamianę kary pozbawienia wolności na karę grzywny lub ograniczenia wolności.
Jeśli natomiast Twoje zachowanie kwalifikuje się jako kilka różnych przestępstw – np. ze względu na skuteczne wyłudzenie odszkodowania toczy się postępowanie za oszustwo, a dodatkowo za fałszowanie dokumentów – możesz podjąć działania, które pozwolą Ci obniżyć wymiar kary za wszystkie te czyny.
Oczywiście wszystko to brzmi prosto w teorii. Tymczasem kwestia wyłudzenia odszkodowania z ubezpieczenia jest skomplikowana, a wyżej wymienione przykłady to zaledwie ułamek działań, które możesz podjąć, by otrzymać korzystne rozstrzygnięcie. Jednocześnie już nawet kroki podjęte na początkowym etapie mają ogromne znaczenie. Do tego dochodzi cała strategia procesowa – przygotowanie do rozpraw, dowody, jakie przedstawisz i wnioski, jakie zgłosisz.
Obrona procesowa w tego rodzaju przypadkach nieraz opiera się również na takich zagadnieniach jak świadomość i zamiar osoby dokonującej wyłudzenia lub niesłusznie otrzymującej odszkodowanie. Są to pojęcia doskonale znane prawnikom, ale już nie osobom bez wykształcenia prawniczego. Bez wiedzy i praktyki sądowej trudno jest uzyskać pozytywne rozstrzygnięcie. Właśnie dlatego w tego typu sprawach najlepiej skorzystać z pomocy doświadczonego adwokata od spraw karnych. Tym bardziej, że stawka jest naprawdę wysoka.
