O jakiej karze myślisz, słysząc takie słowa jak „przestępstwo”, „skazany” czy „postępowanie karne”? Prawdopodobnie kolejne nasuwające Ci się skojarzenie, to „pobyt w więzieniu”. To jednak zdecydowanie nie jedyna możliwa kara, jaką sąd może wymierzać w związku z popełnieniem przestępstwa. Alternatywę stanowi m.in. kara ograniczenia wolności. Wiele osób nie zdaje sobie jednak sprawy, na czym dokładnie ona polega. Spróbujmy więc rozprawić się z błędnymi przekonaniami i raz na zawsze wyjaśnić, czym jest kara ograniczenia wolności oraz kiedy sąd może ją orzec.
Na czym polega kara ograniczenia wolności?
Kara ograniczenia wolności należy do tzw. kar wolnościowych przewidzianych w Kodeksie karnym. Oznacza to, że jej wymierzenie nie łączy się z izolacją od społeczeństwa. Jest przy tym drugą w hierarchii karą pod kątem dolegliwości. Za najłagodniejszą uznaje się bowiem karę grzywny, a za najsurowszą – karę pozbawienia wolności (a dokładniej karę dożywotniego pozbawienia wolności).
Wbrew dość powszechnym i błędnym przekonaniom kara ograniczenia wolności nie ma nic wspólnego np. z opaską mocowaną na kostce skazanego – to bowiem sposób wykonywania kary pozbawienia wolności, z tym że w systemie dozoru elektronicznego. Sama kara pozbawienia wolności może natomiast przybierać wyłącznie 2 formy:
- obowiązku wykonywania nieodpłatnej pracy na cele społeczne w wymiarze od 20 do 40 godzin w miesiącu;
- potrącenia 10-25% miesięcznego wynagrodzenia za pracę. Kwota ta jest wówczas przekazywana na cel społeczny wskazany przez sąd. W trakcie trwania takiej kary ograniczenia wolności skazany nie może bez zgody sądu rozwiązać umowy o pracę.
Sąd ma również możliwość orzeczenia obu tych obowiązków jednocześnie.
Kiedy możliwe jest orzeczenie kary pozbawienia wolności?
Przepisy precyzyjnie regulują, jakie rodzaje kar i w jakim wymiarze grożą za popełnienie poszczególnych przestępstw. Tym samym karę ograniczenia wolności można wymierzyć tylko w przypadku tych przestępstw, w odniesieniu do których Kodeks karny dopuszcza ten rodzaj odpowiedzialności karnej.
Przykładowo, za popełnienie przestępstwa groźby karalnej, o którym mowa w art. 190 Kodeksu karnego, przewidziano wyłącznie karę pozbawienia wolności. Kara ograniczenia wolności nie będzie więc w tym przypadku możliwa. Z kolei już zgodnie z art. 157 § 2 Kodeksu karnego:
Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Jak widzisz, w tym przypadku przepis dopuszcza zastosowanie kary ograniczenia wolności. Tym samym, jeśli jesteś osobą oskarżoną, w Twoim interesie leży takie przedstawienie linii obrony i takie opracowanie strategii procesowej, by przekonać sąd, że kara mniej dotkliwa okaże się wystarczająca.
Być może też np. ze względu na Twoją postawę istnieje szansa na zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary. Może ono polegać nie tylko na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy przewidzianej przez przepis, ale nawet na zastąpieniu jej karą łagodniejszego rodzaju – np. właśnie orzeczenie kary ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności.
W tym może pomóc Ci adwokat specjalizujący się w sprawach karnych. Jako Twój obrońca nie tylko zadba o opracowanie odpowiedniej linii obrony. Upewni się też, że Twoje prawa w trakcie całego postępowania będą respektowane.
Może się też zdarzyć, że sprawca został skazany na karę pozbawienia wolności, ale w czasie jej odbywania przepis zmienił się na łagodniejszy. Np. sprawcę skazano na 3 lata pozbawienia wolności, a po 1 roku ustawodawca zmienił przepis w ten sposób, że za to przestępstwo można otrzymać jedynie karę grzywny lub karę ograniczenia wolności. W takiej sytuacji wymierzoną wcześniej karę pozbawienia wolności zamienia się np. na karę ograniczenia wolności. 1 miesiąc pozbawienia wolności ma wówczas odpowiadać 2 miesiącom ograniczenia wolności.
Obowiązki skazanego na karę ograniczenia wolności
Osoba skazana na karę ograniczenia wolności ma też pewne dodatkowe obowiązki.
Przede wszystkim w czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu lub zatrudnienia. Drugim podstawowym obowiązkiem będzie udzielanie wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.
Oprócz tego sąd może nałożyć na skazanego dodatkowe obowiązki, analogiczne do tych, jakie nakłada się na osobę korzystającą z warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności przewidziane w art. 72 § 1 pkt 2-7a Kodeksu karnego. Będzie to więc:
- informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby;
- przeproszenie pokrzywdzonego;
- powstrzymanie się od kontaktu z pokrzywdzonym lub osobami mu bliskimi;
- niezbliżanie się do pokrzywdzonego lub jego bliskich;
- wykonywanie obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby;
- wykonywanie pracy zarobkowej lub nauki do zawodu;
- powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających;
- poddanie się leczeniu, w tym także terapii uzależnień;
- uczestniczenie w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych;
- powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach.
Okres kary ograniczenia wolności
Kara ograniczenia wolności może zostać wymierzona na okres od 1 miesiąca do 2 lat. Jeśli ma ona polegać na wykonywaniu nieodpłatnej pracy na cele społeczne, sąd już w wyroku musi określić liczbę godzin takiej pracy w stosunku miesięcznym.
Nie zawsze jednak skazany będzie musiał odbyć karę w pełnym zasądzonym wymiarze. Kodeks karny przewiduje możliwość zwolnienia z reszty odbywanej kary. Jest to dopuszczalne w razie:
- odbycia przynajmniej połowy kary;
- wywiązywania się z obowiązków nałożonych na skazanego odbywającego karę, a także wykonywania orzeczonych środków karnych, kompensacyjnych i przepadku;
- przestrzegania porządku prawnego w czasie odbywania kary.
Te 3 warunki trzeba spełnić łącznie, by móc liczyć na zwolnienie z reszty kary. Wówczas karę uznaje się za wykonaną.
Kara ograniczenia wolności obok kary pozbawienia wolności
Sąd ma również możliwość orzeczenia kary ograniczenia wolności obok kary pozbawienia wolności. W takim przypadku sprawca będzie przebywać w zakładzie karnym przez określony czas, a następnie kara ta zamieni się w mniej dotkliwą karę ograniczenia wolności.
Obowiązują przy tym konkretne zasady w zależności od wymiaru kary, który grozi za dane przestępstwo:
- W przypadku przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności przekraczającą 10 lat sąd może wymierzyć karę 6 miesięcy pozbawienia wolności wraz z karą ograniczenia wolności;
- Dla przestępstw, za które przewidziano mniejszą karę, sąd może orzec karę pozbawienia wolności do 3 miesięcy wraz z karą ograniczenia wolności.
W czasie trwania kary pozbawienia wolności sąd będzie mieć też możliwość zmiany formy jej wykonywania. Zrobi to na wniosek z uzasadnieniem – np. gdy skazany nie stosuje się do sankcji. W uzasadnionych przypadkach może więc zmienić prace społeczne na potrącenie wynagrodzenia i odwrotnie. W takiej sytuacji przyjmuje się, że 20 godzin prac społecznych odpowiada 10% potrąconego wynagrodzenia za pracę.
Jeśli skazany nie stosuje się do kary ograniczenia wolności, może ona również zostać zmieniona na zastępczą karę pozbawienia wolności. Przyjmuje się wówczas przelicznik, zgodnie z którym 1 dzień pozbawienia wolności będzie odpowiadać 2 dniom kary ograniczenia wolności. Jeżeli za dane przestępstwo przepisy nie przewidują kary ograniczenia wolności, to istnieje dodatkowe ograniczenie – kara zastępcza nie może przekroczyć 6 miesięcy.
Kara ograniczenia wolności a zatarcie skazania
W polskim prawie karnym przewidziano instytucję zatarcia skazania. Oznacza to, że po upływie określonego czasu od wykonania kary, skazanego uznaje się za osobę niekaraną. W przypadku kary ograniczenia wolności zatarcie skazania następuje po 3 latach od jej wykonania.
