Samo nabycie spadku to dopiero początek drogi – aby w pełni uregulować sprawy spadkowe, musisz wykonać kilka kroków. Jakie są poszczególne etapy postępowania spadkowego? O czym musisz pamiętać? I kiedy konieczna będzie wizyta w sądzie, a kiedy wystarczy spotkanie z notariuszem lub zawarcie umowy? Wszystkiego dowiesz się z tego artykułu.
Jakie są poszczególne etapy postępowania spadkowego?
Postępowanie spadkowe składa się z kilku kroków:
- Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku;
- Potwierdzenie swoich praw do majątku po zmarłym poprzez stwierdzenie nabycia spadku lub notarialny akt poświadczenia dziedziczenia;
- Dział spadku – w sądzie lub w drodze umowy.
Krok 1.: oświadczenia spadkobiercy
Zgodnie z przepisami spadek po zmarłym nabywasz już w chwili otwarcia spadku, czyli w momencie śmierci spadkodawcy. Nie jest to jednak stan ostateczny. W ciągu 6 miesięcy od momentu, w którym dowiesz się o tytule swojego powołania do spadku (czyli o tym, że spadkodawca zmarł lub o tym, że zostawił testament), możesz złożyć odpowiednie oświadczenie. Decydujesz więc, czy przyjąć spadek, czy może go odrzucić.
Chcesz złożyć oświadczenie spadkowe? Sprawdź, jakie masz możliwości: przyjęcie spadku a może jednak odrzucenie?
Jako spadkobierca masz do wyboru 3 opcje:
- przyjęcie spadku wprost – a więc zarówno majątku, jak i całej odpowiedzialności za długi spadkowe;
- przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – ograniczenie odpowiedzialność za długi tylko do wysokości odpowiadającej odziedziczonemu majątkowi;
- odrzucenie spadku – w razie odrzucenia spadku spadkobierca nie otrzymuje żadnego majątku, ani nie odpowiada za długi.
Ewentualnie możesz też nie robić nic i w takiej sytuacji po upływie 6 miesięcy na złożenie oświadczenia spadkowego uznaje się, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składasz przed sądem lub notariuszem. Możesz to zrobić również w ramach kolejnego kroku, a więc w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku albo w ramach sporządzenia notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia.
Krok 2.: Stwierdzenie nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia
Drugi etap to potwierdzenie swoich praw do spadku przed sądem lub notariuszem.
Od razu nasuwa się więc pytanie – czy to w ogóle konieczne? Przepisy nie nakładają obowiązku uregulowania spraw spadkowych. Co więcej – zdarza się, że rodziny całymi pokoleniami tego nie robią. Warto jednak wiedzieć, że tylko osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, będzie mogła swobodnie zarządzać odziedziczonym majątkiem. Bez tego nie będziesz w stanie sprzedać odziedziczonej nieruchomości albo wypłacić pieniędzy z konta zmarłego czy odzyskać pieniędzy od jego dłużników. We wszystkich tych sytuacjach konieczne jest bowiem, by nabycie spadku zostało potwierdzone przez sąd lub notariusza.
Masz więc od wyboru 2 drogi: stwierdzenie nabycia spadku przed sądem lub notarialny akt poświadczenia dziedziczenia. Choć te dokumenty noszą inną nazwę, odnoszą dokładnie ten sam skutek – potwierdzają Twoje prawa do spadku. Różnica sprowadza się natomiast do wymogów, które musisz spełnić, by do załatwienia sprawa spadkowych doszło sądowo lub w formie aktu notarialnego.
Akt poświadczenia dziedziczenia
Zacznijmy od formy postępowania spadkowego przed notariuszem. Tutaj obowiązują nieco bardziej rygorystyczne wymogi, niż gdy zdecydujesz się na sądowe postępowanie spadkowe.
Po pierwsze, konieczna jest całkowita zgodność pomiędzy spadkobiercami co do tego, komu przypada spadek i jakie udziały spadkobiercy dziedziczą. Wszyscy muszą też stawić się u notariusza. Oznacza to, że jeśli pojawią się jakiekolwiek wątpliwości, ta droga nie będzie dla Ciebie dostępna. Notariusz nie sporządzi również aktu poświadczenia dziedziczenia, gdy spadek masz otrzymać na podstawie tzw. testamentu szczególnego (testamentu ustnego, podróżnego czy wojskowego).
Notarialne postępowanie spadkowe niewątpliwe ma jednak swoje zalety – przede wszystkim jest znacznie krótsze niż postępowanie przed sądem spadku. Z drugiej strony pociąga za sobą wyższe koszty. Właśnie dlatego z przeprowadzenia postępowania spadkowego przed notariuszem nieraz rezygnują także te osoby, które wprawdzie są zgodne co do zasad nabycia spadku, ale nie mają pieniędzy na skorzystanie z pomocy notariusza.
Sądowe stwierdzenie nabycia spadku
W przeciwieństwie do potwierdzenia swoich praw do spadku przed notariuszem, droga sądowa jest dostępna dla Ciebie zawsze. Ty i pozostali spadkobiercy nie musicie być więc zgodni co do tego, co wchodzi w skład spadku i komu przypada jaki udział. Nie ma też znaczenia, czy i w jakiej formie spadkodawca sporządził testament. Sądowe postępowanie spadkowe pozwala Ci również uregulować inne sprawy związane z dziedziczeniem – np. dotyczące podważenia testamentu czy stwierdzenia niegodności dziedziczenia.
Kto może złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku?
Wniosek w sprawie stwierdzenia nabycia spadku może złożyć każda osoba mająca w tym interes. W praktyce zwykle będzie to więc spadkobierca, ale równie dobrze z takim wnioskiem mogą wystąpić np. wierzyciele spadkodawcy. Wniosek ten składa się w sądzie rejonowym ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy i dołącza się do niego akt zgonu spadkodawcy oraz dokumenty potwierdzające, że jest się spadkobiercą – np. akt małżeństwa, akt urodzenia czy testament – jeśli spadkodawca go pozostawił.
Krok 3.: Dział spadku
Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydanie postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku to jednak nie ostatni etap postępowania spadkowego. W tym momencie Ty ani żaden inny spadkobierca nie posiadacie jeszcze konkretnych składników majątku na wyłączną własność. Oznacza to, że każdemu z was przysługuje konkretny udział w masie spadkowej i żaden, nawet najdrobniejszy element majątku, nie jest niczyją wyłączną własnością.
Zmieni się to dopiero, gdy zdecydujecie się na podział majątku spadkowego, czyli dział spadku.
Dział spadku w drodze umowy, u notariusza czy przed sądem?
Podobnie jak w przypadku stwierdzenia nabycia spadku i tutaj masz do wyboru 2 formy postępowania spadkowego – możesz przeprowadzić dział spadku w drodze umowy lub przed sądem.
Pierwsze rozwiązanie sprowadza się do zawarcia umowy między wszystkimi spadkobiercami. Teoretycznie może mieć dowolną formę, ale istnieje wyjątek – jeśli w skład dzielonego spadku wchodzi nieruchomość lub przedsiębiorstwo, konieczna będzie wizyta u notariusza.
Umowny dział spadku będzie możliwy tylko, jeśli wszyscy zgadzacie się co do zasad podziału majątku. W praktyce może się to okazać dużym wyzwaniem, bo sprawy spadkowe wywołują wiele konfliktów. Z tego powodu wielu spadkobierców wciąż decyduje się na drogę sądową.
Podobnie jak przy potwierdzeniu praw do spadku przed sądem, i na etapie sądowego działu spadku nie musicie być zgodni co do tego, jak taki podział ma przebiegać. To sąd ostatecznie ustali, w jaki sposób zostaną uregulowane sprawy spadkowe. Oczywiście dużo zależy tu od przedstawionych przez was argumentów. Jeśli więc zależy Ci, by sprawa przebiegła w konkretny sposób, musisz zadbać o przekonanie sądu np. co do tego, że nieruchomość powinna przypaść właśnie Tobie, a potem poprzeć to odpowiednimi dowodami. Z tego powodu konieczna może się okazać pomoc adwokata od spraw spadkowych.
Jak przeprowadza się dział spadku?
Istnieją 3 sposoby na podział majątku po zmarłym:
- Podział fizyczny – dzielicie się przedmiotami stosownie do udziałów;
- Podział cywilny – sprzedajecie cały majątek i dzielicie się uzyskaną kwotą;
- Przyznanie poszczególnych składników majątku na własność jednemu lub kilku spadkobiercom z obowiązkiem spłaty pozostałych.
Obojętnie, które z tych rozwiązań będzie mieć miejsce w Twoim przypadku, efekt zakończenia postępowania zawsze będzie ten sam – zyskasz część majątku na wyłączną własność i to Ty zaczniesz całkowicie samodzielnie decydować, w jaki sposób zarządzać tym majątkiem.
Oczywiście w toku postępowania pojawiają się jeszcze inne kwestie, o które musisz zadbać – m.in. zgłoszenie faktu nabycia spadku, zaktualizowanie wpisów w księdze wieczystej czy zapłata podatku. Jeśli jednak podczas postępowania skorzystasz z pomocy prawnika, będzie on czuwał nad tymi kwestiami i poinformuje Cię o wszystkich Twoich obowiązkach.
