Sprawy karneCzynny udział pokrzywdzonego w postępowaniu karnym – na czym polega i jakie niesie korzyści?

W przypadku postępowań karnych na sali sądowej zwykle z jednej strony znajduje się oskarżony wraz z reprezentującym go adwokatem, a po drugiej – prokurator. Udział pokrzywdzonych w wielu przypadkach ogranicza się natomiast do przesłuchania na komisariacie i następnie na rozprawie. Nie jest to jednak jedyna droga. Czynny udział pokrzywdzonego w postępowaniu karnym jest uprawnieniem, z którego może skorzystać. Co więcej, w wielu przypadkach warto się na to zdecydować i to przynajmniej z kilku powodów. 

Kim jest pokrzywdzony w postępowaniu karnym?

W Kodeksie karnym znajdziesz precyzyjną definicję pokrzywdzonego. Jest nim osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Status pokrzywdzonego przysługuje Ci więc na przykład, jeśli oskarżony dotkliwie Cię pobił, próbował Cię okraść, a także gdy nieuczciwy kontrahent dopuścił się względem Ciebie oszustwa.

Status pokrzywdzonego daje Ci natomiast konkretne prawa, z których możesz korzystać. W ten sposób jesteś w stanie zabezpieczyć swoje interesy w trakcie procesu. Co więcej, uprawnienia pokrzywdzonego możesz realizować nie tylko samodzielnie, ale też z pomocą swojego pełnomocnika – adwokata od spraw karnych.

Pozostaje więc pytanie, jak taki aktywny udział pokrzywdzonego w postępowaniu karnym będzie wyglądał w praktyce i jakie korzyści może Ci przynieść. Tak naprawdę wiele zależy tu od etapu sprawy. Choć całe postępowanie kojarzy się przede wszystkim z salą sądową, to wiele kluczowych kwestii dzieje się znacznie wcześniej. Przyjrzyjmy się więc uprawnieniom pokrzywdzonego do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego i tym przysługującym już na rozprawie.

Czynny udział na etapie postępowania przygotowawczego i prawa pokrzywdzonego

Zanim dana osoba usłyszy zarzuty, a sprawa zacznie toczyć się przed sądem, trzeba jeszcze przeprowadzić tzw. postępowanie przygotowawcze. To ten etap, na którym prowadzone jest śledztwo lub dochodzenie.

Po złożeniu przez pokrzywdzonego zawiadomienia o przestępstwie lub po wniesieniu prywatnego aktu oskarżenia (w zależności od konkretnego przypadku) pierwsze czynności podejmuje policja lub prokuratura. To właśnie wtedy przesłuchuje świadków, zabezpiecza dowody i ustala okoliczności całego zdarzenia.

Jednym z najważniejszych uprawnień na tym etapie na pewno jest możliwość składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia. Dzięki temu możesz się upewnić, że wszystkie działania potrzebne do postawienia zarzutów i mogące się przyczynić do ukarania sprawcy zostały przeprowadzone.

Co więcej, gdy to na Twój wniosek zostanie przeprowadzona taka czynność, to będziesz mieć prawo uczestniczenia w jej wykonaniu. Takie prawo przepisy przyznają Ci także, gdy danej czynności nie da się powtórzyć na rozprawie. Przykładem może być tu chociażby dokonywanie oględzin miejsca.

Jako pokrzywdzony możesz także żądać dostępu do akt sprawy oraz sporządzenia z nich odpisów i kopii. W ten sposób masz wgląd w przebieg całej sprawy, przeprowadzanych dowodów i dokonywanych czynności. Co więcej, przepisy zapewniają Ci wpływ na przesłuchanie podejrzanego, ponieważ możesz zadawać mu pytania.

Jak widzisz, Twój udział w sprawie już na tym etapie jest więc naprawdę istotny. W tym miejscu oczywiście może nasuwać się pytanie, jak miałoby wyglądać w praktyce korzystanie z tych uprawnień bez odpowiedniej wiedzy i wykształcenia. Dobra wiadomość jest taka, że jako pokrzywdzony możesz korzystać z pomocy adwokata już na etapie postępowania przygotowawczego. 

W takiej sytuacji to zadaniem pełnomocnika pokrzywdzonego jest czuwanie nad tym, by konieczne czynności zostały przeprowadzone. To on ustala, jakie pytania warto zadać podczas przesłuchania podejrzanego, to on przegląda akta i upewnia się, że niczego w nich nie zabrakło. Wykorzystuje całe swoje doświadczenie i wiedzę, by działać w Twoim interesie i by Twoje prawa były przestrzegane.

A skoro już mowa o prawach, to dodajmy, że wciąż nie wymieniliśmy wszystkich uprawnień przysługujących Ci na etapie postępowania przygotowawczego. Możesz również m.in. zaskarżać niektóre decyzje – np. złożyć zażalenie na decyzję o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Tak samo jak w niektórych sytuacjach będziesz mieć prawo złożenia zażalenia na bezczynność organów przygotowawczych.

Czynny udział pokrzywdzonego w postępowaniu karnym na etapie sądowym – do czego pokrzywdzony ma prawo?

Gdy prokurator wniesie akt oskarżenia, Twoje uprawnienia jako pokrzywdzonego wcale się nie kończą. Wręcz przeciwnie, możesz brać czynny udział w procesie i być jego stroną. Żeby jednak tak się stało, konieczne jest podjęcie działań. Musisz złożyć wniosek o przystąpienie do sprawy w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Na etapie postępowania sądowego pokrzywdzony jest bowiem stroną procesu tylko, jeśli o to zawnioskuje.

A warto się na to zdecydować. Twój czynny udział w rozprawie w charakterze pokrzywdzonego i oskarżyciela posiłkowego znacznie zwiększy Twoje szanse na uzyskanie satysfakcjonującego rozstrzygnięcia. Dzieje się tak z kilku powodów.

Przede wszystkim na tym etapie możesz korzystać m.in. z prawa do składania wniosków dowodowych czy wnoszenia zażaleń. Masz też możliwość zadawania pytań zarówno samemu oskarżonemu, jak i innym osobom przesłuchiwanym przez sąd. Z kolei jeśli w sprawie zapadnie wyrok, a Ty nie będziesz zgadzać się z rozstrzygnięciem sądu, możesz skorzystać z prawa do wniesienia apelacji.

Jak możesz się domyślać, swoje prawa i obowiązki pokrzywdzonego i na tym etapie masz prawo realizować ze wsparciem adwokata od spraw karnych. Oczywiście nie ma przymusu skorzystania z profesjonalnej pomocy. Na pewno jednak bez znajomości przepisów i bez doświadczenia, które można wynieść tylko w ramach praktyki zawodowej, nie będziesz w stanie realizować strategii procesowej w sposób, w jaki zrobi to adwokat.

Nie wspominając już o tym, że tocząca się sprawa zwykle będzie się dla Ciebie wiązać z silnymi emocjami. W tym kontekście również duże znaczenie będzie mieć pomoc pełnomocnika, który zdoła spojrzeć na sprawę z nieco większego dystansu i zaplanować spójną strategię procesową.

Dlaczego pokrzywdzeni zwykle nie korzystają ze swoich uprawnień do czynnego udziału w procesie karnym?

Czynny udział pokrzywdzonego w sprawach karnych wcale nie należy do częstych scenariuszy. Powodów może być kilka. Po pierwsze wiele osób nie zdaje sobie sprawy, jakie dokładnie prawa ma jako pokrzywdzony i jakie korzyści może przynieść ich wykonywanie.

Po drugie, często pojawia się obawa – w jaki sposób pokrzywdzony miałby sobie pomóc, skoro nie ma wiedzy prawniczej i doświadczenia, a cała sprawa jest dla niego stresująca? Oczywiście wynika to głównie z faktu, że pokrzywdzeni często nie mają świadomości, że nie muszą wcale samodzielnie uczestniczyć w procesie i mogą skorzystać z pomocy adwokata od spraw karnych.

Duże znaczenie ma jeszcze jeden czynnik – strach i chęć jak najszybszego zakończenia sprawy. Jeśli jesteś pokrzywdzonym w wyniku przestępstwa, to toczące się postępowanie jest dla Ciebie trudnym przeżyciem. Przypomina o wszystkich doświadczeniach związanych z postępowaniem oskarżonego. Być może chcesz tego uniknąć. Pamiętaj jednak, że biorąc czynny udział w postępowaniu, pokazujesz, że nie boisz się oskarżonego. I przede wszystkim dbasz o to, by w sprawie zapadł sprawiedliwy wyrok.

Jeśli jesteś osobą pokrzywdzoną, zastanów się, czy nie warto skorzystać z przysługujących Ci praw i brać czynnego udziału w postępowaniu. Pamiętaj też, że im szybciej się na to zdecydujesz, tym większe znaczenie może mieć to dla całego przebiegu sprawy. Czasami to od Ciebie będzie zależeć, czy niektóre działania w ogóle zostaną podjęte, jaki będzie ich przebieg i czy istotne kwestie nie zostaną przeoczone. A w sytuacji, w której zależy Ci na ukaraniu sprawcy, nawet szczegóły mogą mieć duże znaczenie.