Sprawy rodzinneSeparacja prawna małżonków – na czym polega i jakie są jej skutki prawne?

Czy wiesz, że nawet gdy od lat nie utrzymujesz kontaktów ze swoim mężem czy żoną, z punktu widzenia przepisów nie ma to żadnego znaczenia? Wciąż przysługują wam te same prawa i te same obowiązki – m.in. dotyczące dziedziczenia czy kwestii majątkowych. Możecie jednak sprawić, by wasza obecna sytuacja znalazła odzwierciedlenie w prawie. Taką możliwość stwarza separacja prawna.

Czym jest separacja faktyczna a czym separacja prawna? I dlaczego ta pierwsza w żaden sposób nie chroni Twoich interesów?

Jakie są Twoje skojarzenia, gdy słyszysz, że jakaś para jest „w separacji”? Biorąc pod uwagę powszechne rozumienie tego słowa, prawdopodobnie przed oczami pojawia Ci się obraz dwóch osób, które postanowiły zamieszkać osobno i przemyśleć dalsze losy swojego małżeństwa. A może kryzys jest na tyle poważny, że para nawet nie widzi szans na odbudowę związku, ale z różnych przyczyn (np. religijnych czy światopoglądowych) nie zamierza wziąć rozwodu? Może nawet nie utrzymuje ze sobą kontaktu, ma już nowych partnerów i prowadzi zupełnie inne życie.

Trudno mieć więc wątpliwości, że separacja małżonków wpływa na całą ich codzienność. Pod kątem prawnym przypadek opisany wyżej, czyli tzw. separacja faktyczna, nie wywołuje jednak żadnych skutków. Małżonkowie nadal zobowiązani są do wzajemnej pomocy, ponoszą wspólną odpowiedzialność za długi, dziedziczą po sobie… Krótko mówiąc, choć ich życie diametralnie się zmieniło, nie znajduje to odzwierciedlenia w prawie.

Łatwo zauważyć, że taki stan rzeczy poważnie zagraża interesom każdej ze stron – czy to majątkowym, czy też związanym z wychowaniem wspólnych dzieci. Istnieje jednak konkretne rozwiązanie tego problemu, a jest nim separacja prawna.

Na czym polega separacja? Najważniejsze skutki orzeczenia separacji prawnej

Separacja prawna to nic innego jak prawne zabezpieczenie waszych interesów podczas życia w rozłączeniu. Prowadzi do zawieszenia niektórych praw i obowiązków, z jakimi wiąże się małżeństwo. Przy orzekaniu separacji sąd musi uregulować także wszystkie istotne kwestie związane m.in. z waszymi dziećmi, majątkiem czy wspólnym mieszkaniem. A jakie dokładnie skutki wywołuje orzeczenie separacji przez sąd?

Separacja a władza rodzicielska i kontakty z dziećmi

Po pierwsze, jeśli macie wspólne małoletnie dzieci, to sąd w orzeczeniu o separacji małżonków rozstrzygnie, z kim dzieci będą mieszkać, jak będzie wyglądać władza rodzicielska oraz kontakty (od orzekania w tej ostatniej kwestii odstąpi na zgodne żądanie małżonków).

O ile jednak jesteście w stanie wypracować wspólne stanowisko, możecie przedstawić sądowi zgodne porozumienie rodzicielskie (wychowawcze). Uwzględni on takie porozumienie małżonków, o ile uzna, że zawarte tam postanowienia są zgodne z dobrem waszych wspólnych dzieci.

Separacja a alimenty na dzieci i małżonka

Podobnie jak w przypadku rozwodu, i wskutek separacji sąd będzie musiał zdecydować, w jakim stopniu każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania oraz wychowania dzieci. Zwykle więc gdy dzieci będą mieszkać z jednym z was, dla drugiego rodzica oznaczać to będzie konieczność płacenia alimentów na dziecko. Ich wysokość pozostaje zależna możliwości majątkowych i zarobkowych rodzica, a także od potrzeb dziecka.

Druga kwestia to ewentualne alimenty na samego małżonka. Przy orzekaniu separacji sąd będzie bowiem rozstrzygał, które z was ponosi winę za rozkład pożycia. Zasady są w tym przypadku analogiczne jak przy płaceniu alimentów na byłego małżonka – na ten temat znajdziesz cały wpis na blogu.

W największym skrócie można powiedzieć, że małżonek pozostający w separacji w większości przypadków prawo do alimentów będzie mieć tylko w razie popadnięcia w niedostatek. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy to druga strona pozostaje wyłącznie odpowiedzialna za rozpad pożycia małżeńskiego. Wtedy alimenty mogą przysługiwać z uwagi na samo znaczące pogorszenie się standardu życia wskutek separacji.

Na wasze wspólne żądanie sąd może jednak odstąpić od orzekania o winie. W ten sposób zdecydowanie zaoszczędzicie sporo nerwów i samo postępowanie znacznie się skróci. Z drugiej strony w wielu przypadkach będzie to oznaczać mniej korzystne warunki otrzymywania ewentualnych alimentów od małżonka, dlatego tę decyzję warto uważnie przemyśleć.

Separacja a dziedziczenie ustawowe

Kolejna kwestia to dziedziczenie. Większość osób w Polsce nie spisuje testamentu, a wtedy dziedziczenie przebiega według tzw. reguł ustawowych. Zgodnie z nimi w pierwszej kolejności dziedziczy małżonek wraz z dziećmi. Jeśli nie ma dzieci ani innych zstępnych (wnuków) – spadek przypadnie małżonkowi i rodzicom zmarłego.

Separacja prawna zmienia jednak ten stan rzeczy – małżonkowie będący w prawnej separacji nie dziedziczą po sobie. Tutaj jednak ważna uwaga: mowa wyłącznie o dziedziczeniu ustawowym. Jeśli masz spisany testament, musisz pamiętać, by zmienić jego postanowienia. W przeciwnym razie Twój mąż czy żona nadal będzie po Tobie dziedziczyć. Z drugiej strony jeśli po orzeczeniu separacji sporządzisz testament i całkowicie pominiesz w nim swojego męża czy żonę, nie będzie mieć prawa do zachowku.

Separacja a rozdzielność majątkowa

O ile do tej pory istniała między wami wspólność majątkowa, z chwilą ustanowienia separacji prawnej ten stan się zmieni. Automatycznie powstanie rozdzielność majątkowa. Pozostanie jednak jeszcze kwestia podziału majątku, który do tej pory był wspólny. Procedura wygląda analogicznie jak w przypadku podziału majątku po rozwodzie.

Pozostałe skutki separacji prawnej

To jednak nie wszystkie skutki orzeczenia separacji. Dodatkowo w waszym akcie małżeństwa znajdzie się odpowiednia wzmianka. Co więcej, w trakcie separacji nie będzie obowiązywać domniemanie ojcostwa (nie przyjmuje się wówczas, że dziecko urodzone w trakcie trwania separacji jest dzieckiem męża).

Jeśli macie wspólne mieszkanie, sąd rozstrzygnie również, w jaki sposób od tej pory będziecie z niego korzystać. W szczególnych przypadkach może nawet orzec o eksmisji któregoś z was (np. z uwagi na agresywne zachowanie i narażanie dobra dzieci).

Separacja a rozwód – jaka jest różnica?

Biorąc pod uwagę skutki separacji prawnej i rozwodu, na pierwszy rzut oka może się wydawać, że te dwa rozwiązania pociągają za sobą takie same konsekwencje. W praktyce jednak, choć istnieje między nimi wiele punktów wspólnych, znaczące się też od siebie różnią.

Pierwsza różnica jest oczywista – po orzeczeniu separacji przez sąd nadal jesteście małżeństwem, a co za tym idzie – nie możecie wziąć ślubu z inną osobą bez wcześniejszego rozwodu. Wciąż istnieje też perspektywa na odbudowanie waszego małżeństwa. Żeby orzec separację, wystarczy, by sąd doszedł do wniosku, że między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia. Nie musi on być jednak trwały, jak w przypadku orzeczenia rozwodu, a więc bez perspektyw na odbudowę więzi.

Kolejna różnica to sposobność uruchomienia całego postępowania. W odniesieniu do rozwodu przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego odbierają taką możliwość tej stronie, która ponosi wyłączną winę za rozkład pożycia małżeńskiego. Przy separacji nie ma tego ograniczenia – pozew możesz złożyć nawet, gdy cała odpowiedzialność za kryzys w związku spoczywa na Tobie.

Nie można też zapomnieć o najważniejszej różnicy między separacją a rozwodem. Rozwód jest nieodwracalny. Separację możecie natomiast znieść, przywracając wasze małżeństwo na gruncie prawnym do stanu sprzed jej orzeczenia.

Jak możesz wystąpić o separację?

Załóżmy więc, że decyzja została podjęta i separacja wydaje Ci się dobrym rozwiązaniem. Pozostaje więc pytanie, jak uruchomić całą procedurę. Możliwości są 2:

1. Zgodny wniosek – jeśli nie macie wspólnych małoletnich dzieci, postępowanie będzie prowadzone w trybie nieprocesowym i sprawa zakończy się znacznie szybciej;
2. Pozew – tutaj wystarczy już wniosek jednego z małżonków. Nie musicie być zgodni ani co do samego orzeczenia separacji, ani do warunków jej ustanowienia – np. tych dotyczących alimentów czy opieki nad dziećmi. Kwestie te rozstrzygnie sąd, a cała procedura pozostanie analogiczna do rozwodowej. Przeprowadzona zostanie więc rozprawa i zakończy się wydaniem wyroku. Warto jednak dodać, że jeśli drugi z małżonków zażąda rozwodu, sąd uwzględni żądanie „silniejsze”, a więc zamiast postępowania o separację będzie prowadził postępowanie rozwodowe.

Obojętnie, z której drogi skorzystasz, jedno jest pewne: do separacji prawnej musisz odpowiednio się przygotować. W końcu chodzi tu o zabezpieczenie przyszłości Twojej oraz Twoich dzieci. Od rozstrzygnięcia będzie zależeć m.in., z kim zamieszkają dzieci i jaką kwotę na ich utrzymanie ma łożyć drugi rodzic. Z tego powodu tak ważne jest, by przedstawić odpowiednie argumenty, wnioski oraz dowody i by nie pominąć żadnej istotnej kwestii.

Przesłanki orzeczenia separacji prawnej, czyli kiedy sąd orzeka separację

Jak już wiesz, sąd może orzec separacja na żądanie każdego z was lub na zgodny wniosek małżonków. Możliwe to jest jednak tylko pod warunkiem, że nastąpił między wami zupełny rozkład pożycia.

Co to oznacza w praktyce? Prawo wyróżnia kilka łączących was więzi: duchową (emocjonalną) fizyczną i gospodarczą. Jeśli wszystkie wspomniane więzi między wami ustały, to można uznać rozkład pożycia za zupełny.

Mamy więc zupełny rozkład pożycia i wniosek co najmniej jednego z was. Czy to wystarczy? Niekoniecznie, bo przepisy wspominają także o pewnych przeszkodach w orzeczeniu separacji (tzw. negatywnych przesłankach separacji). Żądanie nie zostanie więc uwzględnione, jeśli:

• w ten sposób mogłoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków – sąd musi ocenić m.in., czy rozwód znacząco nie osłabi więzi z jednym z rodziców, czy nie będzie prowadził do zaspokajania potrzeb dziecka w znacznie mniejszym stopniu niż obecnie i czy nie pogłębi konfliktu co do wychowania;
• z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego – np. jedna ze stron jest nieuleczalnie chora i wymaga stałej pomocy albo nie jest w stanie samodzielnie zaspokajać swoich potrzeb.

W praktyce sąd rzadko nie udziela separacji z powodu wspomnianych już negatywnych przesłanek. Zwykle przychyli się do żądań zgłoszonych w pozwie lub na wasz wspólny wniosek.

Czy stan separacji jest odwracalny?

Separacja z samego założenia ma wam pozostawiać pewną furtkę do odbudowania relacji. Z tego powodu z czasem możecie zdecydować się na jej zniesienie. Aby to zrobić, konieczny będzie zgodny wniosek obojga małżonków wniesiony do sądu.

Po zniesieniu separacji prawie wszystko wróci do stanu sprzed jej orzeczenia. „Prawie”, ponieważ nieco inaczej mogą od tej pory kształtować się kwestie majątkowe. Co do zasady znów będziecie mieć majątek wspólny. Możecie jednak wnioskować, by sąd utrzymał między wami rozdzielność majątkową. Podczas zniesienia separacji będzie musiał również rozstrzygnąć o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi dziećmi.

Podsumowanie: co daje separacja?

Separacja jest sposobem na uregulowanie swojej sytuacji prawnej w momencie, gdy Ty i Twój mąż czy żona w praktyce żyjecie osobno. W ten sposób możecie zabezpieczyć swoje interesy, zadbać o dobro wspólnych dzieci, a przede wszystkim dopilnować, by sytuacja prawna odzwierciedlała sytuację faktyczną.

Być może trudno Ci jednak ocenić, kiedy warto wystąpić z wnioskiem o separację, a kiedy jednak lepiej zdecydować się na rozwód. W największym skrócie można powiedzieć, że separacja prawna ma sens przede wszystkim, gdy dostrzegacie szansę na odbudowę małżeństwa. Znajdzie zastosowanie również, gdy chcesz uregulować wasze sprawy na gruncie prawnym, a jednocześnie nie masz możliwości wniesienia pozwu rozwodowego (bo to Ty ponosisz wyłączną winę za rozpad waszego związku). I wreszcie separacja jest dobrym rozwiązaniem, jeśli ze względów religijnych nie chcecie decydować się na rozwód, a jednocześnie żyjecie oddzielnie. W ten sposób zabezpieczycie swoje interesy i zadbacie o spokojną przyszłość.

Jeśli jednak nie widzisz szans na odbudowę waszego małżeństwa, warto rozważyć złożenie pozwu o rozwód. Pamiętaj, że w obu wypadkach następują skutki pod wieloma względami do siebie podobne. Cała procedura w dużej mierze również jest analogiczna, dlatego wybierając rozwód, możesz zaoszczędzić mnóstwo nerwów i nie przechodzić dwa razy przez tę trudną procedurę. Jeśli jednak masz jakiekolwiek wątpliwości, która droga będzie dla Ciebie lepsza albo jak przygotować się do całego procesu, skorzystaj z pomocy adwokata specjalizującego się w prawie rodzinnym.