Sprawy karnePrywatny akt oskarżenia – czym jest, kiedy się go wnosi i jakie przestępstwa są ścigane z oskarżenia prywatnego?

Zwykle to prokurator wnosi akt oskarżenia. Kodeks karny wyróżnia jednak kilka szczególnych przestępstw, w których nadanie toku sprawie wymaga inicjatywy samego pokrzywdzonego. W tym przypadku konieczny będzie prywatny akt oskarżenia. Kiedy takie pismo jest potrzebne, jak powinno wyglądać i jak możesz się bronić, jeśli to wobec Ciebie je wniesiono? 

Które przestępstwa są ścigane z oskarżenia prywatnego?

Zacznijmy od tego, że przestępstwa w polskim prawie karnym można podzielić na 3 kategorie:

1. ścigane z urzędu;
2. ścigane na wniosek pokrzywdzonego;
3. prywatno-skargowe.

Jest to o tyle istotne, że prywatny akt oskarżenia wnosi się tylko w odniesieniu do tej trzeciej kategorii przestępstw. A co wpisuje się w zakres wspomnianej kategorii? Przestępstwa ścigane w trybie prywatno-skargowym to:

• Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu trwającego nie dłużej niż 7 dni – z wyłączeniem przypadków, gdy pokrzywdzonym jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą (157 k.k.);
• Zniesławienie (art. 215 k.k.);
• Znieważenie (art. 216 k.k.);
• Naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 k.k.)

Jak wszcząć postępowanie prowadzone z oskarżenia prywatnego?

Postępowanie z oskarżenia prywatnego można wszcząć na 2 sposoby:

1. Złożyć skargę na policji – ma ona obowiązek przyjąć ją na żądanie pokrzywdzonego w formie ustnej lub pisemnej, w razie potrzeby zabezpieczyć dowody, a następnie złożyć do właściwego sądu. Taka skarga będzie więc odnosić analogiczny skutek co prywatny akt oskarżenia;
2. Sporządzić prywatny akt oskarżenia i złożyć go do właściwego sądu – co do zasady właściwy będzie ten sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo.

Co powinien zawierać prywatny akt oskarżenia?

Prywatny akt oskarżenia ma spełniać wymogi pisma procesowego. Oznacza to, że powinny znaleźć się w nim takie elementy jak:

1. Oznaczenie miejscowości i daty;
2. Dane sądu, do którego wnoszony jest akt oskarżenia;
3. Dane pokrzywdzonego;
4. Tytuł – prywatny akt oskarżenia przeciw [imię i nazwisko];
5. Treść wniosku (wskazanie kogo i o co oskarżasz);
6. Uzasadnienie prywatnego aktu oskarżenia;
7. Podpis;
8. Załączniki – 3 odpisy aktu oskarżenia.

Ustawodawca nieco ułatwił zresztą zadanie tym osobom, które samodzielnie – bez profesjonalnej pomocy – postanawiają wnieść akt oskarżenia. Wprowadził więc przepis, zgodnie z którym akt oskarżenia może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie.

Pokrzywdzony, który samodzielnie będzie przygotowywał akt oskarżenia, powinien skupić się przede wszystkim na opisie działań sprawcy. Sąd musi przecież jakoś zweryfikować, czy takie postępowanie w ogóle jest przestępstwem, a jeśli tak – jakiego rodzaju i czy podlega ściganiu w trybie prywatno-skargowym.

I choć prywatny akt oskarżenia można sporządzić samemu, o ile tylko spełni się przynajmniej minimalne wymogi formalne, to nie ma co ukrywać, że osoba bez wykształcenia i wiedzy prawniczej z oczywistych względów z tym zadaniem poradzi sobie gorzej niż doświadczony adwokat.

Profesjonalny pełnomocnik natomiast nie tylko zadba o wszystkie formalności – wcześniej oceni też szanse wygrania sprawy, opracuje odpowiednią strategię procesową, a później będzie mógł reprezentować swojego klienta w toku całego postępowania.

Co dzieje się po wniesieniu prywatnego aktu oskarżenia?

Jeśli do sądu zostanie złożony prywatny akt oskarżenia, w pierwszej kolejności bada on, czy takie pismo spełnia wymogi formalne. Jeśli nie – wzywa do ich uzupełnienia w terminie 7 dni. Natomiast jeśli akt oskarżenia jest kompletny, sąd wyznaczy posiedzenie pojednawcze.

Posiedzenie pojednawcze jest obowiązkowym etapem poprzedzającym rozprawę i ma stanowić próbę pojednania stron. To moment, w którym (w protokole) strony mogą zaznaczyć swoje stanowisko co do ewentualnego pojednania, a nawet zawrzeć ugody dotyczące roszczeń cywilnych (np. zadośćuczynienia za zniesławienie).

Jeśli natomiast pojednanie okaże się niemożliwe – taka informacja również odnotowywana jest w protokole, a następnie zostaje wyznaczona rozprawa. Z kolei jeśli do pojednania dojdzie – postępowanie podlega umorzeniu.

Co ważne, jeśli oskarżyciel prywatny (lub jego pełnomocnik) nie stawi się bez usprawiedliwienia na posiedzeniu pojednawczym, uważa się to za odstąpienie od oskarżenia. W efekcie również dochodzi do umorzenia postępowania.

Kiedy prokurator włączy się do postępowania?

Wprawdzie ze wstępu artykułu wiesz już, że zwykle to sam pokrzywdzony wnosi prywatny akt oskarżenia. Istnieją jednak sytuacje, w których w sprawę może zaangażować się również prokurator. Zgodnie z przepisami jeśli wymaga tego interes społeczny, ma on prawo wszcząć postępowanie albo włączyć się do już prowadzonego. W takiej sytuacji postępowanie będzie toczyć się z urzędu, a pokrzywdzonemu przysługują prawa oskarżyciela posiłkowego.

Jak bronić się w postępowaniu?

Jeśli to Ty jesteś osobą, wobec której wniesiono prywatny akt oskarżenia, to prawdopodobnie zastanawiasz się, co robić w takiej sytuacji. Możliwości jest kilka.

1. Dążenie do pojednania i opracowanie strategii procesowej

Samo wniesienie aktu oskarżenia jeszcze nie oznacza, że poniesiesz odpowiedzialność karną. Po pierwsze, być może dojdziesz do porozumienia z drugą stroną w ramach postępowania pojednawczego.

Może się też okazać, że akt oskarżenia został złożony po czasie. W przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego termin karalności wynosi 1 rok od czasu dowiedzenia się o sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od popełnienia danego czynu.

A nawet jeśli postępowanie rzeczywiście będzie się toczyć, a do pojednania nie dojdzie, wciąż wiele zależy od przedstawionych przez Ciebie dowodów i strategii obrony w sprawie karnej. W tym zakresie jednak nie warto działać samodzielnie – lepiej skorzystać z pomocy adwokata od spraw karnych.

2. Wniesienie wzajemnego aktu oskarżenia

Przestępstwa kwalifikujące się do ścigania z oskarżenia prywatnego bardzo często popełniane są w związku z innymi czynami. Być może więc wobec Ciebie wniesiono prywatny akt oskarżenia, a jednocześnie sam pokrzywdzony również nie pozostaje bez winy. Przepisy przewidują konkretne rozwiązanie na taką okoliczność.

Aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej możesz wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu (pokrzywdzonemu) wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, który pozostaje w związku z czynem zarzucanym Tobie. Sąd będzie wówczas rozpatrywał obie sprawy, a każdy z was będzie korzystać z uprawnień oskarżonego.

Co więcej, jeśli w toku postępowania Twój oskarżyciel odstąpi od aktu oskarżenia, spowoduje to umorzenie tylko tej części postępowania. Krótko mówiąc – postępowanie dotyczące ukarania pokrzywdzonego nadal będzie się toczyć, natomiast wobec Ciebie nie będzie już prowadzone postępowanie karne.