Do ukończenia przez dziecko 18. roku życia to rodzice decydują o jego sprawach majątkowych – przepisy nie pozostawiają w tym zakresie wątpliwości. Ale czy oznacza to, że rodzice mają pełną swobodę w podejmowaniu każdej decyzji związanej z majątkiem dziecka? Zdecydowanie nie. Wiele działań będzie się kwalifikować jako czynności przekraczające tzw. „zakres zwykłego zarządu”. A takim przypadku nie obędzie się bez zgody sądu, jeśli chodzi o podejmowanie decyzji majątkowych w imieniu małoletniego.
Majątek dziecka, czyli co?
Majątek dziecka to aktywa i pasywa należące do małoletniego. Mogą to być więc pieniądze (np. kwota darowizny lub spadku), konkretne przedmioty (np. odziedziczona nieruchomość), jak i prawa czy roszczenia (np. roszczenie o zadośćuczynienie, jeśli dziecko jest ofiarą wypadku).
Jako osoba bez pełnej zdolności do czynności prawnych (osoba niepełnoletnia) dziecko nie może jednak samodzielnie zarządzać elementami swojego majątku. W jego imieniu będą to robić rodzice. To właśnie oni będą więc podejmować czynności odnoszące się do składników majątku dziecka. I mowa tu zarówno o czynnościach prowadzących do zachowania majątku w tym samym stanie, jak i powodujących jego zwiększenie lub uszczuplenie.
Od tej zasady istnieją jedynie konkretne wyjątki. Większość dzieci otrzymuje tzw. „przedmioty oddane do swobodnego użytku” – chociażby prezenty czy kieszonkowe. Takimi elementami może zarządzać samodzielnie, bez ingerencji mamy i taty. Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje również ewentualnych zarobków małoletniego.
Zarząd majątkiem małoletniego a władza rodzicielska
Zarząd majątkiem dziecka sprawują ci rodzice, którym przysługuje władza rodzicielska. Wynika to zresztą z samej definicji. Według Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego władza rodzicielska obejmuje bowiem nie tylko obowiązek i prawo wychowania oraz sprawowania pieczy. W zakres władzy rodzicielskiej wchodzi również obowiązek sprawowania pieczy nad majątkiem małoletniego.
Nie oznacza to jednak, że jako rodzic masz pełną swobodę w decydowaniu, co stanie się z majątkiem małoletniego. Wręcz przeciwnie – po pierwsze musisz robić to z należytą starannością, zawsze biorąc pod uwagę dobro dziecko. Po drugie do wielu czynności potrzebna okaże się zgoda sądu.
Co więcej, sąd opiekuńczy może nałożyć na rodziców dodatkowe obowiązki związane ze sprawami majątkowymi małoletniego – np. zobowiązać ich do sporządzenia inwentarza majątku dziecka, a także do bieżącego zawiadamiania sądu o ważniejszych zmianach w stanie takiego majątku. W szczególnych przypadkach – gdy uzna, że sposób zarządzania majątkiem małoletniego jest sprzeczny z potrzebami dziecka i jego dobrem – odbierze wam możliwość zarządzania majątkiem, zamiast tego powierzając to zadanie kuratorowi sądowemu.
Zakres waszych możliwości może zostać ograniczony także przez samego darczyńcę albo spadkodawcę testamentowego. Taka osoba ma prawo w umowie darowizny czy testamencie zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku nie będą objęte zarządem rodziców. Nie pozostawi jednak małoletniemu w ten sposób pełnej swobody. Zarząd wciąż będzie sprawowany, z tym że nie przez rodzica, a kuratora wyznaczonego przez sąd.
Jak długo rodzice zarządzają majątkiem dziecka?
Przepisy wspominają o zarządzaniu majątkiem małoletniego, co zwykle oznacza, że zarząd ten kończy się z chwilą ukończenia przez dziecko 18 lat. Istnieje jednak pewien wyjątek – kobiety, które ukończyły 16 lat i za zgodą sądu opiekuńczego zawarły związek małżeński, też uznaje się za osoby z pełną zdolnością do czynności prawnych. Oznacza to, że one również mogą zarządzać swoim majątkiem w pełni swobodne, bez uzyskiwania zgody na dokonanie poszczególnych czynności od sądu czy samych rodziców.
A co dzieje się w momencie, gdy Twoje dziecko osiągnie pełnoletność? Ustaje wtedy zarząd nad jego majątkiem. Jako rodzic masz obowiązek oddać wówczas dziecku należące do niego pieniądze, przedmioty czy nieruchomości. Dodatkowo w ciągu roku od ustania zarządu dziecko będzie mogło domagać się złożenia tzw. rachunku zarządu, czyli wykaz wpływów i wydatków z nim związanych.
Zarządzanie majątkiem dziecka – zarząd zwykły a czynności przekraczające zwykły zarząd
Jak już wiesz, jako rodzic masz ograniczone możliwości zarządzania majątkiem dziecka. Wielu czynności nie jesteś w stanie przeprowadzić wyłącznie według własnego uznania, bo dodatkowo potrzebujesz zgody sądu opiekuńczego. Jakie to czynności? W tym kontekście duże znaczenie ma rozróżnienie na zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka oraz czynności poza niego wykraczające.
Czynności zwykłego zarządu – bez zezwolenia sądu opiekuńczego
Czynności zwykłego zarządu w największym skrócie możemy określić jako te polegające na załatwianiu bieżących spraw. Twoim zadaniem jako rodzica jest dbanie o to, by majątek dziecka pozostawał w niepogorszonym stanie. Może to oznaczać np. dokonywanie niezbędnych remontów w odziedziczonej przez dziecko nieruchomości (np. załatanie dziury w dachu) czy płacenie podatków.
Do czynności zwykłego zarządu należy także dokonywanie takich czynności, które mają na celu „przysporzenie” dziecka, a więc uzyskanie majątku zgodnie z przysługującymi mu prawami. Mowa tu m.in. o wniesieniu pozwu o zapłatę w imieniu małoletniego.
Jako rodzic z władzą rodzicielską możesz też zarządzać dochodem uzyskiwanym z majątku dziecka – np. dochodem z wynajmowanego mieszkania odziedziczonego przez małoletniego. Trzeba jednak zaznaczyć, że choć wydawanie takich pieniędzy będzie mieścić się w zakresie czynności zwykłego zarządu, nie masz pełnej swobody co do gospodarowania nimi. Zgodnie z przepisami tzw. czysty dochód musi być przeznaczany przede wszystkim na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz rodzeństwa, które się z nim wychowuje. Ewentualną nadwyżkę przeznacza się natomiast na uzasadnione potrzeby rodziny.
Dodatkowo Twoja swoboda może zwiększyć się dzięki sądowi opiekuńczemu. W uzasadnionych przypadkach ma on prawo ustalić konkretną wartość rozporządzeń, których każdego roku będziesz dokonywać bez konieczności uzyskiwania zezwolenia.
Dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd
Zgody sądu wymagają wszystkie te czynności, które przekraczają zwykły zarząd. Mowa tu więc o takich działaniach, które będą mieć znaczny wpływ na sytuację majątkową dziecka – np. mogą prowadzić do zwiększenia się długów albo pozbawiać małoletniego znacznego majątku.
W tego rodzaju przypadkach sąd musi mieć pewność, że czynności podejmowane przez rodziców są rzeczywiście zgodne z dobrem małoletniego. Z tego powodu sprawdzi, czy planowane działania leżą w interesie dziecka. Jeśli tak – wyrazi na nie zgodę.
Nie ma ścisłego katalogu czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Można jednak zaliczyć do nich m.in. sprzedaż nieruchomości należącej do dziecka czy złożenie w jego imieniu oświadczenia o odrzuceniu spadku. Czynnością przekraczającą zwykły zarząd będzie także dokonanie darowizny z majątku dziecka albo podziału należącej do niego działki.
Podobnie o ile pozew o zapłatę np. odszkodowania możesz wnieść bez zgody sądu, to już inaczej sytuacja wygląda, jeśli ubezpieczyciel zaproponuje zawarcie ugody. Wnosząc pozew o zapłatę, domagasz się wszystkich pieniędzy należnych dziecku. Zawarcie ugody oznacza natomiast, że każda ze stron idzie na ustępstwa. Tym samym w związku z zawarciem ugody dziecko dostanie prawdopodobnie mniej pieniędzy niż w ramach wygranego procesu sądowego. I z tego bez zgody na dokonywanie takich czynności zawarta ugoda nie będzie skuteczna.
Brak zgody sądu na czynności przekraczające zwykły zarząd majątkiem dziecka – jakie są konsekwencje?
Zdarza się, że rodzice nie wiedzą o wymaganiach narzucanych przez przepisy i konieczności wyrażania zgody przez sąd. Czasami też trudno im ustalić, która czynność wchodzi w zakres zwykłego zarządu, a którą można uznać już za jego przekroczenie.
Jeśli masz wątpliwości w tym zakresie, to po pierwsze warto zastanowić się, czy dana czynność będzie mieć duży wpływ na sytuację majątkową dziecka. Jeśli i to nie pozwoli Ci zyskać pewności, zawsze możesz też skontaktować się z adwokatem od spraw rodzinnych i zasięgnąć porady prawnej.
Załóżmy jednak, że nie konsultujesz się z adwokatem i nie wiesz, że musisz uzyskać zgodę sądu. Dokonujesz więc czynności spoza zakresu zwykłego zarządu w imieniu swojego dziecka. Co dzieje się w takiej sytuacji?
Jeśli dokonasz czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu bez zgody sądu opiekuńczego, dana czynność będzie nieważna. Obojętnie, czy chodzi o zbycie nieruchomości, zaciągnięcie hipoteki czy odrzucenie spadku – bez zgody sądu tego rodzaju działania nie wywołują zamierzonych skutków.
Warto też mieć świadomość, że nie można w dalszej kolejności uzyskać zgody sądu, która „uzdrowi” wadliwą czynność. Właśnie dlatego tak istotne jest złożenie wniosku do sądu opiekuńczego jeszcze zanim zaczniesz działać.
