Sprawy spadkoweZrzeczenie się spadku – kiedy warto się na nie zdecydować?

Dziedziczenie to nie zawsze powód do wzbogacenia się. Co zrobić, gdy spadek przynosi więcej problemów niż korzyści? Czy można z niego zrezygnować? A jeśli tak, to kiedy warto to zrobić? Dlaczego decyzja o zrzeczeniu się spadku wpłynie również na Twoje dzieci i wnuki? Z tego artykułu dowiesz się, jak skutecznie uchronić siebie i swoją rodzinę przed spadkowym długami i jakie są konsekwencje tej decyzji.

Zrzeczenie a odrzucenie spadku – dlaczego różnica ma znaczenie?

W przepisach nie istnieje pojęcie „zrzeczenia się spadku”. W Kodeksie cywilnym znajdziesz natomiast przepisy dotyczące „zrzeczenia się dziedziczenia” oraz „odrzucenia spadku”. Nie myśl jednak, że to synonimy. Taki błąd może Cię słono kosztować. W przepisach istnieje duża różnica między tymi dwoma mechanizmami. Każdy z nich wywiera nieco inne skutki.

Na czym polega zrzeczenie się dziedziczenia?

Zrzeczenie się dziedziczenia to umowa zawierana przed notariuszem między Tobą a osobą, po której masz dziedziczyć. A to oznacza, że na taki krok musisz zdecydować się jeszcze za życia spadkodawcy.

Co ważne, zrzeczenie się dziedziczenia dotyczy tylko dziedziczenia ustawowego, a więc sytuacji, w której spadkodawca nie spisał testamentu lub taki testament okazał się nieważny. Skutki takiej umowy będą mieć wpływ nie tylko na Ciebie, ale także na Twoje dzieci – one również na mocy tej umowy nie będą dziedziczyć.

Czym jest odrzucenie spadku?

Odrzucenie spadku następuje natomiast dopiero po śmierci spadkodawcy. To Twoja jednostronna decyzja, którą podejmujesz, gdy nie chcesz przyjąć spadku obciążonego długami albo gdy z innego powodu uznajesz, że nie chcesz dziedziczyć.

Takim powodem może być np. uznanie, że wolisz, by spadek przypadł Twoim dzieciom. I tu właśnie dochodzimy do jednej z ważnych zasad związanych z odrzuceniem spadku – w takiej sytuacji prawo traktuje Cię jak osobę, która nie dożyła dziedziczenia, a tym samym spadek może przejść na Twoje dzieci. Jeśli w skład spadku wchodzą same długi, a Twoje dzieci są niepełnoletnie, oznacza to, że na tym problemy ze spadkiem w rodzinie się nie kończą. Musisz jeszcze zadbać o odrzucenie spadku w imieniu małoletnich.

Odrzucenie spadku za dzieci – nowe przepisy ułatwiają życie

Od 15 listopada 2023 roku obowiązują nowe, uproszczone zasady odrzucania spadku w imieniu małoletnich dzieci. To ważna zmiana, która może Cię bezpośrednio dotyczyć.

Wcześniej rodzic musiał uzyskać zgodę sądu opiekuńczego, żeby odrzucić spadek w imieniu dziecka. Teraz w odniesieniu do spadków pełnych długów ten mechanizm jest ułatwiony. Jeśli:

• Przysługuje Ci władza rodzicielska,
• Dziecko zostało powołane do dziedziczenia dopiero po Twoim odrzuceniu spadku (czyli był to skutek odrzucenia spadku przez Ciebie),
• Drugi rodzic wyraża zgodę na odrzucenie spadku przez małoletniego,
• I jeśli masz też innych zstępnych (dzieci, wnuki) – one również odrzuciły spadek

– wystarczy złożyć oświadczenie u notariusza lub w sądzie, by odrzucenie spadku w imieniu małoletniego okazało się skuteczne .

Uwaga! Uproszczona procedura nie działa w każdej sytuacji. Jeśli dziecko jest powołane do dziedziczenia jako pierwsze (np. po zmarłym rodzicu), nadal potrzebna jest zgoda sądu.

Zrzeczenie się spadku u notariusza – w jaki sposób to zrobić?

Możesz zrzec się dziedziczenia jeszcze za życia spadkodawcy, ale tylko w przypadku dziedziczenia ustawowego. To oznacza sytuację, gdy potencjalny spadkodawca nie spisał testamentu.

Wymagania formalne:

• Umowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego,
• Skutki prawne pojawiają się dopiero po śmierci spadkodawcy,
• Nie wystarczy zwykłe pismo ani ustna deklaracja.

Zawarcie takiej umowy pozbawia Cię nie tylko prawa do spadku, ale też innych składników majątku związanych bezpośrednio ze śmiercią spadkodawcy (np. zapisów windykacyjnych czy prawa do zachowku).

Jeśli natomiast chcesz odrzucić odziedziczony spadek, również możesz zrobić to u notariusza już po śmierci spadkodawcy. Alternatywą będzie złożenie takiego oświadczenia przed sądem.

Kto może zrzec się spadku i jakie są konsekwencje? Kiedy masz czas na zrzeczenie się spadku?

Zrzeczenie się dziedziczenia

Zrzec się dziedziczenia może każda osoba znajdująca się w gronie spadkobierców – niezależnie od kolejności powołania do spadku. Ważne natomiast, by podjąć tę decyzję w pełni świadomie. Przede wszystkim musisz pamiętać, że zrzeczenie się spadku będzie wpływać także na dziedziczenie przez Twoje dzieci i dalszych potomków.

Nawet jeśli Twoje dzieci nie chciałyby być odsunięte w ten sposób od dziedziczenia, to tak się stanie, gdy zawrzesz umowę. Co więcej, te konsekwencje obejmą także dzieci, które urodzą się później – już po zrzeczeniu się dziedziczenia. Wyjątkiem jest sytuacja, w której wyraźnie zaznaczysz w akcie notarialnym, że skutki zrzeczenia się spadku nie będą obejmować dzieci.

Na zrzeczenie się spadku masz czas do momentu śmierci spadkodawcy. Po tym terminie pozostaje Ci tylko odrzucenie spadku.

Przykład: Pan Marek w 2020 roku podpisał z ojcem umowę zrzeczenia się dziedziczenia. Nie dodali zapisów ograniczających skutki wobec potomków. W 2025 roku ojciec zmarł. W rezultacie ani Marek, ani jego dzieci (wnuki zmarłego) nie dziedziczą po dziadku – nawet te, które urodziły się po podpisaniu umowy. Cały spadek przechodzi na brata Marka.

Odrzucenie spadku

Odrzucenie spadku jest natomiast możliwe dopiero po śmierci spadkodawcy – bo wtedy też znajdujesz się w gronie spadkobierców i możesz zdecydować, czy chcesz dziedziczyć. W tym celu konieczne jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Ile kosztuje zrzeczenie się dziedziczenia u notariusza?

Koszt zrzeczenia się dziedziczenia u notariusza w 2025 roku wynosi od 200 do 500 zł plus koszty VAT.

Cena zależy od:

• Lokalizacji kancelarii notarialnej,
• Liczby potrzebnych dokumentów,
• Stawek konkretnego notariusza.

Do tego dochodzą koszty wypisów aktu notarialnego. Warto wcześniej zapytać o dokładny koszt.

Czy możesz cofnąć zrzeczenie się spadku?

Jak wiesz już z poprzednich akapitów zrzeczenie się dziedziczenia jest formą umowy, a to oznacza, że taką umowę możesz rozwiązać i tym samym uchronić się od jej skutków. Żeby tak się jednak stało, konieczne będzie spełnienie kilku warunków:

• Spadkodawca musi jeszcze żyć,
• Musicie pójść razem do notariusza,
• Oboje musicie się zgodzić na cofnięcie skutków tej umowy,
• Musicie to zrobić w formie aktu notarialnego.

Natomiast po śmierci spadkodawcy nie masz już pola manewru i nie da się odwrócić skutków zawartej umowy.  Właśnie dlatego tak ważne jest, by decyzję o zrzeczeniu się spadku podjąć bardzo świadomie.

Czy warto zrzec się spadku? Kiedy to ma sens?

Zrzeczenie się spadku to poważna decyzja, która wpływa na Ciebie i Twoją rodzinę na długie lata. Warto rozważyć tę opcję, gdy:

• Spodziewasz się spadku obciążonego znacznymi długami,
• Chcesz uniknąć problemów finansowych dla siebie i dzieci,
• Spadkodawca prowadzi ryzykowną działalność gospodarczą.

Jeśli natomiast chcesz odrzucić dziedziczony spadek, to i tu głównym argumentem będą długi zmarłego. Pamiętaj, że masz jeszcze alternatywę – możesz przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Wtedy Twoja odpowiedzialność za długi spadkowe będzie ograniczać się do wartości odziedziczonego majątku.

Uwaga: Jeśli w przewidzianym terminie nie złożysz oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (czyli nie podejmiesz żadnych działań w tym kierunku), automatycznie przyjmujesz spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Kiedy zrzeczenie się spadku może być nieważne?

Zrzeczenie się spadku musi być decyzją świadomą i dobrowolną. Jeśli podejmiesz ją w niewłaściwych okolicznościach, możesz później uchylić się od jej skutków z uwagi na tzw. wady oświadczenia woli.

Zrzeczenie się spadku pod wpływem błędu

Może się zdarzyć, że zrzekniesz się spadku, będąc w błędzie co do istotnych faktów. Wtedy będziesz w stanie uchylić się od skutków tej decyzji. Taka sytuacja może mieć miejsce np. gdy zrzekasz się spadku, bo myślisz, że jest mocno zadłużony. Później okazuje się jednak, że spadkodawca miał tylko niewielkie długi, a wartość majątku znacznie je przewyższa.

Co jednak ważne, taki błąd musi być poważny i dotyczyć istotnych okoliczności. Powołanie się na błąd będzie skuteczne, o ile to właśnie błąd doprowadził do zrzeczenia się spadku (gdyby nie błąd, Twoja decyzja byłaby inna).

Zrzeczenie się spadku wskutek podstępu

Podstęp przy zrzeczeniu się spadku występuje, gdy ktoś celowo wprowadził Cię w błąd, żeby skłonić Cię do odrzucenia spadku. W takiej sytuacji również możesz uchylić się od skutków prawnych swojego oświadczenia.

Zrzeczenie się spadku pod wpływem groźby lub przymusu

Groźba i przymus to sytuacje, gdy zrzekasz się spadku pod wpływem groźby (na przykład szantażu). Wtedy Twoje oświadczenie nie jest w pełni dobrowolne. Ważne jednak, by tak groźba była bezprawna i realnie wpływała na Twoją decyzję.

Warto też dodać, że niektórzy uciekają się do pozornego zrzeczenia się spadku. Będzie mieć ono miejsce, gdy złożysz oświadczenie tylko „dla pozoru” (na przykład żeby ukryć majątek przed wierzycielami). Takie oświadczenie jest nieważne, a sąd może je uznać za bezskuteczne.

Zrzec się dziedziczenia? Odrzucić spadek? A może żadne z tych rozwiązań? Swoje wątpliwości najlepiej skonsultuj z adwokatem

Jak widzisz, istnieje duża różnica między odrzuceniem spadku a zrzeczeniem się dziedziczenia. Z każdej z tych dróg możesz skorzystać na innym etapie i każda z nich będzie miała nieco inne konsekwencje. Co więcej – nie zawsze też wybranie którejkolwiek z form „zrzeczenia się spadku” będzie dla Ciebie najlepszym rozwiązaniem.

Prawo spadkowe jest skomplikowane, a podjęta decyzja będzie mieć wpływ na przyszłość Twoją i często także Twoich bliskich. Właśnie dlatego warto skonsultować się z adwokatem od prawa spadkowego. Pomoże Ci on ocenić, czy zrzeczenie się dziedziczenia jest w Twojej sytuacji najlepszym rozwiązaniem i czy warto wyłączyć z jego skutków Twoich potomków. A jeśli zamierzasz odrzucić spadek – pomoże Ci upewnić się, że zrobisz to prawidłowo i że problem dziedziczonych długów nie pozostanie w rodzinie np. z uwagi na przejście dziedziczenia na małoletnich.