Sprawy karneWarunkowe zawieszenie wykonania kary: kiedy i jak skazany może o nie wnioskować?

Czy wyrok skazujący zawsze musi oznaczać pobyt w więzieniu? Niekoniecznie. W polskim prawie karnym istnieje instytucja, która pozwala uniknąć wykonania kary pozbawienia wolności – o ile sprawca spełnia określone warunki. Mowa o tzw. karze w zawieszeniu. Czym dokładnie jest warunkowe zawieszenie kary, kto może się o nie ubiegać, jakie obowiązki wiążą się z okresem próby oraz co grozi za złamanie jego zasad?

Czym jest warunkowe zawieszenie kary?

Zawieszenie wykonania kary, czyli tzw. „kara w zawieszeniu” lub – mówiąc jeszcze bardziej potocznie –„zawiasy” to decyzja sądu, na mocy której możesz uniknąć odbycia kary w więzieniu mimo wydania wyroku skazującego.

Co to oznacza w praktyce? Sąd wydaje wyrok, w którym skazuje Cię na karę pozbawienia wolności. Jednocześnie decyduje, że nie pójdziesz do więzienia, jeśli w wyznaczonym przez niego czasie próby będziesz postępować w określony sposób i często także wywiążesz się z dodatkowych obowiązków. Ten „czas próby” trwa od 1 roku do 3 lat, choć w niektórych przypadkach może wynieść nawet 5 lat.

Jeśli w okresie próby popełnisz nowe przestępstwo albo nie wykonasz ewentualnych dodatkowych obowiązków, które nałożył na Ciebie sąd – możesz trafić do zakładu karnego.

Kiedy można wnioskować o warunkowe zawieszenie kary?

Zgodnie z art. 69 Kodeksu karnego sąd może zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności, jeśli:

• Orzekł karę w wymiarze nieprzekraczającym 1 roku,
• W momencie popełnienia przestępstwa, za który sąd wymierzył tę karę, sprawca nie był skazany na karę pozbawienia wolności,
• Wymierzenie kary z jej warunkowym zawieszeniem wykonania jest wystarczające dla osiągniecia celów kary, w szczególności zapobieżeniu powrotowi do przestępstwa.

Musisz też pamiętać, że decydując o ewentualnym zawieszeniu wykonania kary, sąd weźmie pod uwagę różne aspekty Twojego życia – m.in. Twoją postawę, dotychczasowy sposób życia, sytuację rodzinną i zachowanie po popełnieniu przestępstwa, w tym przede wszystkim Twoją postawę moralną. Sąd musi mieć pewność, że faktycznie wyrażasz skruchę i żałujesz popełnienia przestępstwa.

Zwróć też uwagę, że przepis wspomina o możliwości, a nie o automatycznym orzeczeniu kary w zawieszeniu zawsze po spełnieniu powyższych warunków. Twoją rolą, a właściwie rolą adwokata od spraw karnych, będzie więc w tym wypadku przekonanie sądu, że kara w zawieszeniu jest wystarczająca do osiągnięcia celów.

Jeszcze bardziej restrykcyjnie sąd podejdzie do sprawcy występku o charakterze chuligańskim oraz sprawcy, który spowodował wypadek w stanie nietrzeźwości, a wcześniej:

• Był już prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego,
• Był już prawomocnie skazany za spowodowanie katastrofy komunikacyjnej, spowodowanie bezpośredniego niebezpieczeństwa takiej katastrofy, spowodowanie wypadku komunikacyjnego,
• Prowadził pojazd w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdu w związku z popełnionym przestępstwem (np. w związku ze spowodowaniem wypadku po pijanemu).

Wobec takich osób sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach.

Jak skazany może wnioskować o zawieszenie kary?

Po tym, jak sąd wyda wyrok, kary nie da się następnie „zawiesić”. A to oznacza, że sąd musi podjąć decyzję o zawieszeniu kary najpóźniej w chwili orzekania. Jednocześnie nie jesteś jednak w stanie w złożyć wniosku w tej sprawie. To sąd sam będzie decydował o karze w zawieszeniu, jeśli są ku temu odpowiednie przesłanki.

Co to oznacza w praktyce? Żeby zwiększyć swoje szanse na otrzymanie kary w zawieszeniu, potrzebujesz dopracowanej strategii procesowej. W tym zakresie duże znaczenie ma wsparcie doświadczonego obrońcy. Twój adwokat powinien podjąć kroki, by przekonać sąd, że orzeczenie kary w zawieszeniu będzie dostateczne dla zrealizowania jej celów – czyli przede wszystkim, że nie popełnisz kolejnego przestępstwa.

Taką strategię powinien realizować przez cały czas trwania postępowania, aż do momentu, gdy po zamknięciu rozprawy sąd udzieli głosu obrońcy i oskarżonemu. Podczas mowy końcowej Twój adwokat będzie mógł wówczas wnioskować o wymierzenie kary w konkretnym wymiarze i zawieszenie jej wykonania na okres próby. Aby jednak okazało się to skuteczne, musi mieć to na uwadze znacznie wcześniej niż podczas mowy końcowej. I właśnie dlatego spójna strategia procesowa ma w tym zakresie tak duże znaczenie.

Okres próby i konsekwencje złamania warunków

Jeśli sąd da Ci karę w zawieszeniu, to rozpocznie się Twój okres próby. Zwykle trwa on od 1 roku do 3 lat. Liczy się go od dnia, kiedy wyrok się uprawomocni, czyli kiedy już nie da się go zmienić (ponieważ upłynął termin na wniesienie apelacji albo nie ma już dalszej drogi odwoławczej).

Istnieją jednak wyjątki.  Jeśli jesteś młodą osobą (czyli tzw. sprawcą młodocianym – zwykle do 21. roku życia), albo sprawcą przestępstwa z użyciem przemocy wobec osoby, z którą mieszkasz (np. domowa awantura, pobicie), okres próby jest dłuższy i wynosi 2 do 5 lat.

A co stanie się w momencie, gdy nie przejdziesz pomyślnie okresu próby? Sąd orzeknie wykonanie kary, co oznacza, że trafisz do więzienia. Ma na to jednak ograniczony czas. Zgodnie z przepisami zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu 1 roku od zakończenia okresu próby. Co więcej, w tym terminie sąd musi nie tylko wydać zarządzenie, ale musi ono jeszcze stać się prawomocne.

Sąd orzeknie wykonania kary, jeśli w okresie próby:

• Popełnisz podobne przestępstwo umyślne, za które otrzymasz wyrok kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania;
• Rażąco naruszysz porządek prawny, ponownie użyjesz przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej wspólnie z Tobą mieszkającej – jeśli warunkowe zawieszenie wykonania kary dotyczyły przestępstwa z użyciem przemocy wobec takich osób;
• Uchylisz się od zapłaty grzywny, poddaniu się dozorowi, od środków kompensacyjnych lub przepadku albo nie wykonujesz dodatkowych obowiązków nałożonych przez sąd mimo udzielenia upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego.

Sąd może (ale nie musi) zarządzić wykonanie kary, jeśli:

• Uchylisz się od zapłaty grzywny, poddaniu się dozorowi, od środków kompensacyjnych lub przepadku albo nie wykonujesz dodatkowych obowiązków nałożonych przez sąd;
• W okresie próby albo po wydaniu wyroku, ale jeszcze przed jego uprawomocnieniem rażąco naruszysz porządek prawny, w szczególności popełnisz inne przestępstwo.

Dodatkowe obowiązki w trakcie warunkowego zawieszenia wykonania kary

Podczas wspomnianego „okresu próby”, sąd może nałożyć na Ciebie także dodatkowe obowiązki (tzw. obowiązki probacyjne), takie jak m.in.:

• Dozór kuratora – czyli wyznaczona do tego osoba będzie się z Tobą regularnie kontaktowała i sprawdzała, jak się zachowujesz;
• Wykonywanie obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby;
• Wykonywanie pracy zarobkowej, nauka lub przygotowywanie się do zawodu;
• Powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających;
• Poddanie się terapii uzależnień lub psychoterapii czy psychoedukacji;
• Naprawienie szkody (jeśli popełnione przestępstwo wiązało się z jej wyrządzeniem – np. zniszczeniem mienia lub pobiciem);
• Przeproszenie pokrzywdzonego;
• Powstrzymanie się od kontaktu z pokrzywdzonym lub innymi osobami;
• Powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach;
• Uczestniczenie w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych;
• Opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.

Nie jest to jednak katalog zamknięty. Sąd może również nałożyć na Ciebie inne dodatkowe obowiązki, których celem będzie zapobiegnięcie ponownego popełnienia przestępstwa.

Wniosek o zatarcie skazania – czy musisz go złożyć?

Po upływie określonego czasu informacja o tym, że sąd wydał wobec Ciebie wyrok skazujący automatycznie zniknie z rejestru karnego. Nazywa się to zatarciem skazania. Automatyczność tego działania oznacza, że nie musisz składać jakichkolwiek dodatkowych wniosków ani podejmować dalszych kroków, by informacja o skazaniu została usunięta z rejestru.

Jako osoba skazana na karę w zawieszeniu możesz liczyć nie tylko na to, że nie trafisz do zakładu karnego. Będą Cię również dotyczyć łagodniejsze zasady dotyczące zatarcia skazania.

Nastąpi ono już po upływie 1 roku od momentu zakończenia okresu próby. Jest jednak pewien dodatkowy warunek. Jeśli sąd, wydając wyrok z warunkowym zawieszeniem wykonania kary, orzekł grzywnę, środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem wykonania takiego obowiązku, tak samo jak nie może do niego dojść przed wykonaniem środka zabezpieczającego.

Z kolei jeśli złamiesz zasady okresu próby i sąd zdecyduje o wykonaniu kary, może jednocześnie skrócić jej długość – maksymalnie o połowę. Stanie się tak jednak tylko wtedy, gdy uwzględniając przebieg próby i wykonywanie dotychczasowych obowiązków, sąd dojdzie do wniosku, że mimo skrócenia kary jej cel zostanie osiągnięty.

Przed wydaniem postanowienia o wykonaniu zawieszonej kary, sąd będzie musiał wysłuchać skazanego. A to oznacza, że Twoje wyjaśnienia będą mieć duże znacznie dla decyzji, którą podejmie. Jest to więc kolejna sytuacja, w której skorzystanie z pomocy obrońcy od spraw karnych może zwiększyć Twoje szanse na wydanie pozytywnego rozstrzygnięcia.