Sprawy karneStopień uszczerbku na zdrowiu, a odpowiedzialność karna i tryb ścigania sprawcy

Wypadek komunikacyjny, pobicie, nieumyślne działanie – to tylko kilka z przypadków, w których może dojść do wyrządzenia uszczerbku na zdrowiu. Pojęcie to jest przy tym naprawdę szerokie i właśnie dlatego przepisy wprowadzają tu trzystopniową skalę. Od tego, który z tych stopni znajduje zastosowanie w danej sytuacji, będzie zależeć po pierwsze wysokość grożącej kary, a po drugie – tryb ścigania sprawcy przestępstwa. Warto więc wiedzieć, czym te przypadki różnią się między sobą i jakie mogą mieć znaczenie dla toczącego się postępowania karnego. 

Czym jest uszczerbek na zdrowiu?

Uszczerbek na zdrowiu to naruszenie czynności narządu oraz rozstrój zdrowia. A co dokładnie kryje się pod tymi sformułowaniami?

Naruszenie czynności narządów może polegać na wywołaniu urazów wewnętrznych (np. krwotoku) lub zewnętrznych (np. rany, złamania). Z kolei rozstrój zdrowia to zakłócenie funkcjonowania układów w organizmie – np. układu pokarmowego. Rozstrój zdrowia może mieć jednak nie tylko fizyczny, ale też psychiczny charakter.

Pojęcie uszczerbku na zdrowiu jest więc bardzo szerokie. Obejmuje zarówno urazy psychiczne, niewielkie rany, jak i obrażenia mogące prowadzić do trwałego oszpecenia albo śmierci.

Stopnie uszczerbku na zdrowiu: lekki, średni i ciężki (art. 156 i 157 kodeksu karnego)

Przepisy Kodeksu karnego są precyzyjne, jeśli chodzi o rozróżnienie uszczerbków na zdrowiu według ich stopnia. W artykułach 156 i 157 znajdują się definicje każdego z nich.

Lekki uszczerbek na zdrowiu to zgodnie z art. 157 § 2 Kodeksu karnego naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni. Są to więc stosunkowo niewielkie obrażenia, takie jak np. prawidłowo gojące się rany. Głównym czynnikiem będzie więc w tym przypadku to, jak szybko po danym urazie pokrzywdzony może powrócić do zdrowia.

Ciężki uszczerbek na zdrowiu obejmuje z kolei urazy precyzyjnie wymienione w art. 156 Kodeksu karnego. Należą do nich:

• Pozbawienie wzroku, słuchu, mowy lub zdolności płodzenia;
• Spowodowanie innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, spowodowanie choroby zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała;
• wycięcie, infibulacja lub inne trwałe i istotne okaleczenie żeńskiego narządu płciowego.

Jak widzisz, w tę kategorię wpisują się najbardziej dotkliwe urazy ciała i psychiki, w przypadku których powrót do zdrowia albo jest niemożliwy, albo też będzie trwał bardzo długo. Co więcej, ciężki uszczerbek na zdrowiu może prowadzić nawet do śmierci osoby pokrzywdzonej.

Średni uszczerbek na zdrowiu ma natomiast najmniej precyzyjną definicję. Przepisy zaznaczają, że jest to inny uszczerbek niż ten kwalifikujący się jako ciężki.

Jaka kara grozi za spowodowanie uszczerbku na zdrowiu?

Ustaliliśmy już, że rodzaj i wymiar kary będzie zależny od stopnia obrażeń i rozstroju zdrowia.

Z tego powodu za spowodowanie lekkiego uszczerbku na zdrowiu możesz podlegać grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat.

W przypadku średniego uszczerbku na zdrowiu przewidziano już jedynie karę pozbawienia wolności i to w większym wymiarze – od 3 miesięcy do 5 lat.

Najsurowszą karę zarezerwowano dla spowodowaniu ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. W tym przypadku sprawca zostanie skazany na karę pozbawienia wolności od 3 do 20 lat. Z kolei jeśli taki uszczerbek na zdrowiu doprowadził do śmierci, odpowiedzialność karna to co najmniej 5 lat pobytu w zakładzie karnym i możliwość nawet dożywotniego pozbawienia wolności.

Łagodniejszy wymiar kary dla przestępstwa nieumyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu

Nieumyślne doprowadzenie do naruszenia czynności narządu lub rozstroju zdrowia będzie się wiązać z łagodniejszym wymiarem kary.

W przypadku nieumyślnego spowodowania lekkiego lub średniego uszczerbku na zdrowiu sprawca może podlegać grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 1 roku. Z kolei w przypadku nieumyślnego spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu będzie to kara do 3 lat pozbawienia wolności.

Stopień uszczerbku na zdrowiu a tryb ścigania sprawcy

Tryb ścigania sprawcy będzie mieć znaczenie w kontekście możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej. W niektórych przypadkach dopiero podjęcie kroków przez osobę pokrzywdzoną umożliwi prowadzenie postępowania. Przepisy dokonują bowiem szczegółowego rozróżnienia na przypadki ścigane z urzędu, na wniosek oraz z oskarżenia prywatnego.

Lekki uszczerbek na zdrowiu – prywatnoskargowy tryb ścigania

Sprawy dotyczące lekkiego uszczerbku na zdrowiu ścigane są z oskarżenia prywatnego. Oznacza to, że w większości przypadków (niezależnie od tego, czy taki uszczerbek wyrządzono umyślnie, czy też nie) uruchomienie postępowania będzie wymagało wniesienia prywatnego aktu oskarżenia.

Jest tylko jeden wyjątek od tej zasady – gdy pokrzywdzony jest osobą najbliższą zamieszkującą wspólnie ze sprawcą, przestępstwo ścigane jest z urzędu.

Średni uszczerbek na zdrowiu

Przy spowodowaniu średniego uszczerbku na zdrowiu obowiązuje odmienna zasada – zarówno umyślne, jak i nieumyślne przestępstwo ściga się z urzędu. Oznacza to, że pokrzywdzony nie musi podejmować żadnych działań. Jeśli organy ścigania (policja i prokuratura) dowiedzą się o popełnieniu takiego przestępstwa, postępowanie zostanie wszczęte.

W tym przypadku przepisy jednak również przewidują wyjątek. Jeśli średni uszczerbek na zdrowiu został spowodowany nieumyślnie, a pokrzywdzonym jest osoba najbliższa – postępowanie uruchamia się na jej wniosek. Oznacza to, że organy ścigania – nawet jeśli wiedzą o przestępstwie – nie mogą wszcząć postępowania. Mają prawo np. zabezpieczyć dowody, ale dalsze działania będą już zależeć od tego, czy pokrzywdzony złoży wniosek. Jeśli tak się stanie, dalsze etapy przebiegają już tak jak przy postępowaniach wszczynanych z urzędu.

Ciężki uszczerbek na zdrowiu  – ściganie zawsze następuje z urzędu

Przestępstwo popełnienia ciężkiego uszczerbku na zdrowiu zawsze natomiast ścigane jest z urzędu. Oznacza to, że osoba pokrzywdzona wskutek przestępstwa nie musi podejmować kroków prawnych. Postępowanie i tak zostanie wszczęte bez jej aktywnego działania i niezależnie od tego, czy chciałaby dążyć do ukarania sprawcy (np. z uwagi na łączące ich relacje). Co więcej, jeśli osoba pokrzywdzona w wyniku doznanych obrażeń trafiła do szpitala, personel medyczny ma obowiązek zawiadomienia odpowiednich służb o popełnionym przestępstwie.

Jak ustala się stopień uszczerbku na zdrowiu?

Jak widać, między stopniem uszczerbku na zdrowiu istnieją duże różnice, zarówno jeśli chodzi o tryb ścigania sprawcy, jak i wymiar kary. Ustalenia w tym zakresie będą mieć więc duży wpływ na sytuację sprawcy. Pojawia się więc pytanie, jak dokonuje się takiego rozróżnienia?

Kluczowy dowód zwykle stanowi opinia biegłego z zakresu medycyny sądowej, a także dokumentacja medyczna. To na tej podstawie można określić, czy spowodowane obrażenia mieszczą się w zakresie art. 157 Kodeksu karnego (lekki lub średni uszczerbek na zdrowiu), czy art. 156 (ciężki uszczerbek na zdrowiu). Co więcej, może się okazać, że obrażenia pozornie kwalifikujące się jako lekki uszczerbek na zdrowiu, powinny zostać uznane za inne przestępstwo – naruszenie nietykalności cielesnej. A to ma znaczenie przede wszystkim w kontekście odpowiedzialności karnej.

Jak może więc wyglądać strategia obrony oskarżonego? Po pierwsze może starać się wykazać, że dane działanie kwalifikuje się jako łagodniejszy stopień uszczerbku na zdrowiu. Znaczenie będzie mieć również umyślność takiego działania – nieumyślne spowodowanie obrażeń będzie się wiązać z łagodniejszą karą. Kolejnym rozwiązaniem będzie wykazanie, że społeczna szkodliwość czynu jest nieznaczna. Sąd ma wówczas prawo odstąpić od nałożenia kary i umorzyć postępowanie.

To jednak tylko kilka ogólnych przykładów. Musisz natomiast pamiętać, że strategię procesową zawsze opracowuje się ściśle dla konkretnego przypadku. Nie wszystkie opisane wyżej rozwiązania mogą więc znaleźć zastosowanie dla Ciebie. Najlepiej więc w razie potrzeby skorzystać z pomocy adwokata od spraw karnych, by dokładnie przeanalizował Twoją sprawę i opracował strategię procesową.