Sprawy karnePrzedawnienie karalności przestępstwa – na czym polega, kiedy jest możliwe i ile czasu musi minąć, by do niego doszło?

Czy wiesz, że jeśli od momentu popełnienia przestępstwa upłynie określony czas, sprawca uniknie odpowiedzialności karnej? Taką możliwość przewiduje Kodeks karny, a dokładniej instytucja przedawnienia karalności.  

Czym jest przedawnienie karalności przestępstwa?

Przedawnienie karalności oznacza, że sprawca przestępstwa nie poniesie odpowiedzialności karnej za zbrodnię lub występek z uwagi na to, że od czasu popełnienia takiego czynu minęła określona ilość czasu. Trzeba przy tym jasno zaznaczyć, że przedawnienie karalności nie dowodzi niewinności sprawcy ani tego, że dany czyn nie był przestępstwem. 

A jak to wygląda w praktyce? Po upływie terminu przedawnienia karalności nie można wszczynać postępowania karnego. Z kolei jeśli termin ten upłynął w czasie trwającego już postępowania, sąd lub prokurator powinni je umorzyć.

Kiedy następuje przedawnienie karalności?

Przepisy nie ustanawiają jednego, konkretnego terminu przedawnienia przestępstw. Wszystko zależy od popełnionego czynu – czy był on zbrodnią, czy występkiem oraz jaką karę za takie przestępstwo przewidują przepisy. Generalnie można przyjąć, że im poważniejszy czyn, tym więcej czasu trzeba poczekać, by karalność przestępstwa uległa przedawnieniu.

A czym różnią się wspomniane zbrodnie i występki? Jeśli przepis przewiduje odpowiedzialność karną za dany czyn, której dolna granica wynosi co najmniej 3 lata pozbawienia wolności, mamy do czynienia ze zbrodnią. Z kolei przestępstwa z Kodeksu karnego zagrożone łagodniejszymi karami to występki.

Przedawnienie karalności czynów wynosi odpowiednio:

• 40 lat w przypadku zbrodni zabójstwa;
• 20 lat przy innych zbrodniach;
• 15 lat dla występków, przy których przewidziana kara pozbawienia wolności przekracza 5 lat;
• 10 lat dla występków zagrożonych karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata;
• 5 lat w przypadku pozostałych występków.

Jeżeli przepis zakłada, że popełnienie przestępstwa jest zależne od powstania konkretnego skutku, to bieg przedawnienia liczy się właśnie od momentu, gdy taki skutek nastąpi. Przykładem może być tu chociażby art. 303 Kodeksu karnego. Zakłada on, że za nieprowadzenie lub nierzetelne prowadzenie dokumentacji ponosi się odpowiedzialność karną, gdy takie działanie doprowadziło do powstania szkody majątkowej (skutek).

Termin przedawnienia karalności w przypadku przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego

Warto jeszcze dodać, że istnieją przestępstwa, za które można ponieść odpowiedzialność karną tylko w razie wniesienia prywatnego aktu oskarżenia. W tym przypadku przedawnienie karalności ustanie z upływem 1 roku od momentu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, przy czym maksymalnie w ciągu 3 lat od momentu popełnienia takiego czynu.

Surowsze wymogi dotyczące niektórych przestępstw popełnionych na szkodę małoletniego

Dla pewnych konkretnych czynów przepisy przewidują dodatkowy wymóg – przedawnienie karalności nie może nastąpić przed ukończeniem przez sprawcę 40. roku życia. Takie zaostrzone zasady obejmują 3 kategorie przestępstw:

• Przeciwko życiu i zdrowiu, jeśli zostały popełnione na szkodę małoletniego, a górna granica odpowiedzialności karnej przewidziana za taki czyn przekracza 5 lat pozbawienia wolności;
• Przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeśli takie przestępstwo popełniono na szkodę małoletniego albo treści pornograficzne obejmują udział małoletniego;
• Popełnionych na szkodę małoletniego i polegających na nakłonieniu do spowodowania u niego ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub doprowadzeniu przemocą, groźbą bezprawną, nadużyciem stosunku zależności lub poprzez wykorzystanie krytycznego położenia do zawarcia małżeństwa.

Wydłużenie okresu przedawnienia karalności w przypadku już wszczętych postępowań i zawieszenie okresu karalności

Jak wiesz, przedawnienie karalności powoduje również, że wszczęte postępowania podlegają umorzeniu z urzędu. Aby jednak nie doprowadzić do sytuacji, w której oskarżony celowo wydłuża postępowanie, wprowadzono dodatkowe regulacje.

Jeżeli więc przed upływem terminu przedawnienia karalności wszczęto postępowanie, termin wydłuża się o 10 lat w przypadku zbrodni zabójstwa, a w pozostałych przypadkach – o 5 lat.

Z kolei jeśli w toku wszczętego już postępowania zajdzie uzasadnione podejrzenie, że sprawca popełnił inne przestępstwo, karalność tego drugiego przestępstwa ulega przedłużeniu. Obowiązują te same zasady – 10 lat w przypadku zbrodni zabójstwa i 5 lat w pozostałych przypadkach. Termin liczy się od momentu podjęcia pierwszej czynności procesowej mającej na celu ustalenie, czy takie przestępstwo rzeczywiście zostało popełnione.

Co więcej, jeśli w danym przypadku zgodnie z przepisami nie można wszcząć lub dalej prowadzić już wszczętego postępowania karnego, termin przedawnienia ulega zawieszeniu, a to oznacza, że nie będzie biec dalej.

Kiedy przestępstwo się nie przedawni?

Kodeks karny przewiduje też takie rodzaje przestępstw, w przypadku których w ogóle nie obowiązuje przedawnienie karalności. Krótko mówiąc, niezależnie od tego, jak wiele lat minęło od popełnienia czynu, sprawca i tak poniesie odpowiedzialność karną. Kategoria ta obejmuje przestępstwa szczególnie dużej wagi, takie jak:

• Zbrodnia przeciwko pokojowi, ludzkości lub przestępstwo wojenne;
• Umyślne przestępstwa: zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionego przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych;
• Przestępstwo zgwałcenia lub wymuszenia czynności seksualnej na szkodę małoletniego poniżej 15 lat;
• Zabójstwo popełnione w związku ze zgwałceniem małoletniego poniżej 15 lat lub w związku ze zgwałceniem ze szczególnym okrucieństwem;
• Zgwałcenia lub wymuszenia czynności seksualnej ze szczególnym okrucieństwem;
• Spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, zgwałcenie lub wymuszenie czynności seksualnej, w przypadku skazania za jedno przestępstwo na podstawie zbiegu przepisów.

Instytucja przedawnienia a pomoc kancelarii

Jak widzisz, kwestia przedawnienia karalności przestępstwa jest bardziej skomplikowana, niż mogłoby się wydawać. Samodzielne ustalenie, od jakiego momentu w Twoim przypadku należy liczyć ten termin, może stanowić wyzwanie. Tym bardziej, że pod uwagę trzeba brać wspomniane zaostrzenia, wyjątki od ogólnych reguły i ewentualne zawieszenie biegu przedawnienia. Jeśli więc masz w tym zakresie jakiekolwiek wątpliwości, najlepiej gdy skonsultujesz się z adwokatem od spraw karnych.

Warto też dodać, że choć w przypadku upływu terminu przedawnienia karalności przy prowadzonym postępowaniu karnym sąd powinien umorzyć postępowanie z urzędu, najlepiej trzymać rękę na pulsie i w razie konieczności powiadomić organy, że termin upłynął. A jeśli będzie reprezentować Cię adwokat od spraw karnych, to on będzie czuwał nad tym, by wszystkie Twoje prawa przewidziane przez przepisy były przestrzegane.