Sprawy karneOdpowiedzialność karna za działanie na szkodę spółki – art. 296 Kodeksu karnego

Działanie na szkodę spółki jest przestępstwem i grozi za nie wysoka odpowiedzialność karna. Czy to oznacza, że każda nietrafiona decyzja biznesowa naraża Cię od razu na konsekwencje prawne? Niekoniecznie. Ale odpowiedzialność z art. 296 Kodeksu karnego możesz ponieść nawet jeśli Twoim celem wcale nie było narażenie spółki na straty. Właśnie dlatego, że masz coś wspólnego z zarządzaniem pieniędzmi lub działaniami spółki – ten artykuł jest dla Ciebie. Dowiesz się z niego, kiedy ze względu na swoje decyzje możesz usłyszeć zarzut popełnienia przestępstwa działania na szkodę spółki. 

Czym jest działanie na szkodę spółki?

Działanie na szkodę spółki to sytuacja, w której osoba związana ze spółką – np. członek zarządu, wspólnik czy inny uprawniony podmiot – poprzez swoje działania zagraża interesom spółki, z którą jest związany.

Do działań na szkodę spółki zalicza się m.in.:

• podejmowanie decyzji osłabiających sytuację finansową spółki,
• nadużywanie uprawnień lub rażące zaniedbywanie obowiązków,
• zawieranie niekorzystnych umów,
• wykorzystywanie stanowiska dla celów prywatnych kosztem interesów spółki.

Innym przykładem działania na szkodę spółki będą także czyny nieuczciwej konkurencji. Na przykład jeśli jako wspólnik prowadzisz działalność konkurencyjną wobec spółki, narażając ją na straty, grozi Ci poniesienie odpowiedzialności karnej za naruszenie obowiązku lojalności.

Wszystkie tego rodzaju działania mają jeden punkt wspólny – spółka na nich traci. Nie zawsze muszą być przy tym wyrządzone z pełną świadomością. Art. 296 Kodeksu karnego odnoszący się właśnie do działania na szkodę spółki (wyrządzenia szkody w obrocie gospodarczym) zakłada, że tego rodzaju zachowania mogą mieć zarówno umyślny, jak i nieumyślny charakter. Oznacza to, że również rażąco niedbałe postępowanie, które skutkuje uszczerbkiem dla spółki, może wiązać się z odpowiedzialnością karną.

Jak w praktyce może wyglądać wyrządzenie szkody w obrocie gospodarczym?

Osoby wskazane powyżej mogą ponosić odpowiedzialność z art. 296 k.k. m.in. za:

• Zawieranie niekorzystnych umów – jeśli podpisujesz kontrakt i z góry wiadomo, że przyniesie on spółce straty, musisz liczyć się z pociągnięciem do odpowiedzialności za działanie na szkodę spółki. Przykładowo: zakup towaru po zawyżonej cenie mimo dostępności tańszych opcji lub bez realnej potrzeby to działanie mogące stanowić przestępstwo.
• Przekazywanie poufnych informacji konkurencji (naruszenie obowiązku lojalności) – ujawnienie danych dotyczących strategii, planów czy rozwiązań stosowanych w firmie może zostać wykorzystane przez konkurencję i przynieść spółce poważne straty.
• Wystawianie pustych faktur i zawieranie fikcyjnych transakcji – generowanie dokumentacji dla operacji, które w rzeczywistości się nie odbyły, to też forma działania na niekorzyść przedsiębiorstwa. Naraża to spółkę na konsekwencje karne i podatkowe, a sam czyn może być przestępstwem.
• Czerpanie prywatnych korzyści kosztem spółki – podejmowanie decyzji, które przynoszą zysk wyłącznie Tobie, a spółce szkodzą (np. zlecenia „po znajomości” lub działania sprzeczne z interesem spółki), stanowi klasyczne naruszenie z art. 296 k.k.
• Zaciąganie niepotrzebnych zobowiązań finansowych – jeśli zaciągasz długi, które nie są potrzebne, albo spółka nie ma jak ich spłacić – to też może być Twoja bezpośrednia odpowiedzialność. Zwłaszcza jeśli robisz to lekkomyślnie albo bez zgody wspólników.
• Celowe opóźnianie istotnych decyzji – jeśli wiesz, że trzeba działać, a zwlekasz, żeby coś „przeczekać” – to też może zaszkodzić firmie. Brak decyzji też jest decyzją – i może mieć złe skutki. W tym przypadku w postaci usłyszenia zarzutu z art. 296 k.k.
• Niewłaściwe zarządzanie majątkiem firmy – np. marnotrawienie zasobów takich jak sprzęt, paliwo, czas pracy pracowników, albo tolerowanie takich zachowań u innych. W rezultacie dochodzi do uszczerbku w majątku spółki, za co również można ponosić odpowiedzialność karną.

Kto podlega odpowiedzialności karnej za działanie na szkodę spółki?

Pamiętaj, że jeśli działasz na szkodę spółki, możesz ponieść za to odpowiedzialność, niezależnie od tego, jakie masz stanowisko. Niemniej jednak możemy wyróżnić konkretne kategorie osób narażone na odpowiedzialność ze wspomnianego przepisu.

Członkowie zarządu

Zarząd spółki jest odpowiedzialny za prowadzenie i reprezentowanie spółki. Z tego też powodu policja czy prokuratura w pierwszej kolejności sprawdzają właśnie ich działania. To członkowie zarządu najczęściej będą odpowiadać za błędy, niegospodarność albo podjęcie niekorzystnych dla spółki decyzji.

Co więcej, członków zarządu obowiązują pewne zakazy, których złamanie też może zostać uznane za działanie na szkodę spółki. Przede wszystkim nie mogą oni podejmować działalności konkurencyjnej względem spółki. Nie mogą także uczestniczyć w konkurencyjnej firmie jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu konkurencyjnej spółki.

Pracownicy wyższego szczebla

Jeśli jesteś dyrektorem, kierownikiem albo masz podobne stanowisko – też możesz ponieść odpowiedzialność karną, jeśli Twoje decyzje zaszkodzą firmie. Liczy się nie nazwa stanowiska, ale realne obowiązki i kompetencje, które Ci przysługują. Jeśli w Twoim zakresie obowiązków leżą sprawy finansowe czy gospodarcze, zawsze musisz mieć na uwadze dobro spółki.

Niegospodarność managera – kiedy ryzyko biznesowe staje się przestępstwem?

Szczególnie narażeni na odpowiedzialność z art. 296 k.k. są menedżerowie i dyrektorzy mający uprawnienia do samodzielnego podejmowania istotnych decyzji dotyczących majątku spółki.

Prawo wymaga od takich osób, by przed podjęciem ryzykownej decyzji samodzielnie lub z pomocą specjalisty oceniły potencjalne skutki finansowe. Problem w tym, że niemal każda transakcja biznesowa niesie ze sobą pewne ryzyko. A to oznacza, że menedżer może ponieść odpowiedzialność karną nie tylko wtedy, gdy podejmie złą decyzję, ale również gdy nie wykorzysta realnej możliwości powiększenia majątku firmy.

Paradoksalnie więc, zarówno działanie, jak i brak działania mogą zostać uznane za tzw. niegospodarność managera. Dodatkowo przepisy przewidują odpowiedzialność nawet za tzw. niegospodarność bezszkodową – wystarczy, że Twoje postępowanie (np. nienależyte wykonanie obowiązków) sprowadzi bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej, nawet jeśli ta szkoda ostatecznie nie powstanie.

Wspólnik spółki

W spółkach kapitałowych (np. w spółce z o.o.) wspólnicy nie zajmują się sprawami majątkowymi spółki – są to kompetencje zarządu. Z tego powodu wspólnicy nie mogą odpowiadać za działanie na szkodę spółki. Inaczej sytuacja wygląda już jednak, gdy jesteś wspólnikiem spółki osobowej albo spółki cywilnej. W takim przypadku za działanie na niekorzyść spółki może być uznane przede wszystkim złamanie zasad lojalności – np. prowadzenie na boku konkurencyjnego biznesu.

Jaka kara grozi za działanie na szkodę spółki?

Co do zasady za działanie na szkodę spółki grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Przepisy przewidują jednak także pewne wyjątki.

Przede wszystkim jeśli Twoje działanie miało prowadzić do osiągnięcia korzyści majątkowej, wymiar kary będzie surowszy – grozi Ci wówczas od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności.

W przypadku szkody majątkowej w wielkich rozmiarach narażasz się już z kolei na karę pozbawienia wolności od 1 roku do 10 lat.

Natomiast dla sprawców, którzy działali nieumyślnie przewidziano łagodniejszą odpowiedzialność karną. Takim osobom grozi kara pozbawienia wolności do 3 lat.

Co sąd bierze pod uwagę podczas postępowania związanego z działaniem na szkodę spółki?

To, że decyzja nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, nie oznacza automatycznie działania na szkodę spółki. Liczy się to, czy mieściła się ona w granicach dopuszczalnego ryzyka gospodarczego i czy mogła zostać podjęta również przez innego rozsądnego menedżera w podobnej sytuacji.

Właśnie dlatego sąd prowadzący sprawę dotyczącą potencjalnego przestępstwa działania na szkodę spółki, weźmie pod uwagę Twoją wiedzę w chwili podejmowania decyzji. W prawie przyjmuje się w tym kontekście zasadę oceny ex ante, czyli z wyprzedzeniem – z uwzględnieniem wiedzy, jaką dana osoba dysponowała w chwili działania.

Z punktu widzenia art. 296 Kodeksu karnego, karze nie podlega sam skutek, lecz sposób działania – a dokładnie to, czy było ono nieracjonalne lub rażąco nieostrożne już w chwili podejmowania decyzji. Nawet jeśli decyzja okazała się nietrafiona, ale była podjęta w dobrej wierze i z należytą starannością, nie powinna prowadzić do odpowiedzialności karnej.

W jaki sposób możesz uniknąć kary za działanie na szkodę spółki? Czynny żal i strategia procesowa

Nawet rzeczywiste działanie na szkodę spółki nie musi automatycznie wiązać się z karą. Prawo daje Ci możliwość jej uniknięcia pod warunkiem, że działasz szybko. Mowa o tzw. „czynnym żalu”.

Przepisy zakładają, że jeśli dobrowolnie naprawisz w całości wyrządzoną szkodę, zanim zostanie wszczęte postępowanie karne, nie poniesiesz odpowiedzialności karnej. Jak widzisz, masz jednak ograniczony czas, dlatego w tym przypadku zdecydowanie warto działać szybko.

To zresztą nie jedyna możliwa strategia obrony. W wielu prowadzonych przez nas sprawach osoby oskarżone o działanie na szkodę spółki nie miały zamiaru wyrządzenia szkody, a ich decyzje, choć w skutkach niekorzystne, były podejmowane w dobrej wierze i z należytą starannością. W takich przypadkach odpowiednio opracowana strategia procesowa, poparta rzetelną analizą dokumentów i dowodów, pozwala wykazać, że działanie mieściło się w granicach dopuszczalnego ryzyka gospodarczego.

Innym rozwiązaniem może być przekonanie sądu, by wymierzył Ci możliwie najniższą karę i zastosował np. warunkowe zawieszenie jej wykonania. Jeśli taka kara nie będzie przekraczać 1 roku pozbawienia wolności, masz szansę uniknąć pobytu w zakładzie karnym.

Dlatego nie warto zwlekać. Im szybciej skonsultujesz się z doświadczoną kancelarią, tym większa szansa na zbudowanie skutecznej linii obrony – czy to poprzez skorzystanie z instytucji czynnego żalu, czy też poprzez przygotowanie strategii ukazującej racjonalność Twoich decyzji. Najlepiej, by był to nie tylko adwokat od spraw karnych, ale także prawnik specjalizujący się w sprawach dotyczących przestępstw gospodarczych. Jest to o tyle ważne, że przestępstwa związane z działaniem na szkodę spółki to skomplikowane sprawy. Bez doświadczenia w tej materii trudno przygotować rzetelną i przede wszystkim skuteczną strategię procesową.